«Οι εργασιακές σχέσεις είναι ένα νέο είδος σκλαβιάς, το
να αμείβομαι με ψίχουλα και να σκύβω το κεφάλι αποδεικνύει πόσο πολύ
έχουμε εκπαιδευτεί σε αυτή την κατάσταση».
Έχει συνδέσει, ουκ ολίγες φορές, τη σκηνοθετική της δραστηριότητα με το
Θέατρο Τέχνης. Δεν είναι είδηση, λοιπόν, που η Μαριάννα Κάλμπαρη
επανακάμπτει σκηνοθετικά με το «Νησί των σκλάβων»
του Πιερ Ντε Μαριβώ. Η πραγματική είδηση εξάλλου, έχει έρθει εδώ και
μήνες, όταν αναλάμβανε την καλλιτεχνική διεύθυνση του ιστορικού θεάτρου.
Κι έτσι, όταν της ζητάς να σχολιάσει τη νέα της δουλειά με τα καινούρια
δεδομένα, απαντά με ήρεμη φωνή πως «δεν μου είναι άγνωστος ο χώρος. Από
την άλλη, έχω την ίδια αγωνία γι’ αυτήν όπως και για όλες τις
παραστάσεις στο Τέχνης, πώς θα πάνε, πώς θα τις υποδεχτεί το κοινό».
«Το νησί των σκλάβων» έχει μόλις εγκαινιάσει τη νέα περίοδο στον προγραμματισμό της χειμερινής σεζόν - που για την ώρα «δικαιώνεται ως όραμα». «Εχει έρθει άλλο κοινό στο θέατρο, έχει δημιουργηθεί άλλη ατμόσφαιρα. Προς το παρόν, δεν μπορώ να κρίνω τον σχεδιασμό, αλλά ξέρω με σιγουριά πως καθεμιά από τις παραστάσεις μας είχαν λόγο να ανέβουν, είχαν κάτι να πουν» εξηγεί.
Σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται αναμφίβολα και το κείμενο του Μαριβώ – έργο που η Μαριάννα Κάλμπαρη αναζήτησε με την πολύτιμη συνεργασία του Γαλλικού Ινστιτούτου. Περπατώντας στα ίχνη της παράδοσής του, το «Τέχνης» εξακολουθεί να συνδέεται με την εποχή του παρουσιάζοντας έργα που απηχούν το σήμερα. «Δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια στην πραγματικότητα. Το θέατρο δεν είναι ένας κλειστός προστατευμένος τόπος από την αγριότητα του έξω. Πρέπει να αφουγκράζεται το τι συμβαίνει και να μας βοηθάει να καταλαβαίνουμε πώς θα έπρεπε να είναι ο κόσμος μας».
Ωστόσο, η σύλληψη του Μαριβώ και η σύμπτωση με την ελληνική πραγματικότητα παραμένει διαβολική: Σε ένα ελληνικό νησί όπου κατοικούν εξεγερμένοι σκλάβοι της πόλης-κράτους της Αθήνας, ναυαγούν αφέντες συνοδευόμενοι από τους υπηρέτες τους. Εκεί τους επιβάλλεται η αντιστροφή ρόλων ώστε από εξουσιαστές γίνονται εξουσιαζόμενοι… «Είναι διαφορετικό από τα άλλα έργα του Μαριβώ, αν και φέρει το μοτίβο του παιχνιδιού των ρόλων κι ένα ύφος ελαφράδας. Όμως έχει και μεγάλη σκοτεινιά, καθώς βλέπει την εξουσία μέσα από ένα πολύ ακραίο παιχνίδι. Στο ουτοπικό αυτό νησί όλα επιτρέπονται» εξηγεί η σκηνοθέτης, επαινώντας την τόλμη του γάλλου δραματουργού να παρουσιάσει αυτό το κείμενο στις αρχές του 18ου αιώνα.
Το έργο εστιάζει στην ανταλλαγή θέσεων όπου ο σκλάβος ενδύεται στον αφέντη και το αντίστροφο, η ανατροπή έρχεται όταν ο πρώτος αδυνατεί να διαχειριστεί το δώρο της ελευθερίας και αντ’ αυτού επιχειρεί να εκτονώσει το μίσος του για όσα στερήθηκε στον πρότερο βίο του. Αντίστοιχα, ο αφέντης, ως σκλάβος, μετά το σοκ της αλλαγής και υπό τον κατακλυσμό του φόβου προσαρμόζεται γρήγορα στην ψυχολογία του υποταγμένου. «Το έργο ξεκινάει με την, μεταξύ τους, ανταλλαγή ρούχων. Βλέπεις δηλαδή πως δεν τους νοιάζει τόσο η ουσία της ελευθερίας όσο το κοστούμι της. Το υλικό αγαθό κάνει τη ζημιά, ο συσχετισμός του «εγώ δεν έχω ενώ αυτός έχει». Βλέπουμε δηλαδή, το πόσο δύσκολο είναι να πετάξει κανείς τις προκαταλήψεις και πώς τα πάντα εξαρτώνται από αυτό στο οποίο επιμόνως εκπαιδεύεσαι» σχολιάζει η Κάλμπαρη.
Απ’ αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό ξεκίνησε η διδασκαλία του έργου στους ηθοποιούς της παράστασης (Ιωάννα Παππά, Βίκυ Βολιώτη, Νίκος Αλεξίου, Αινείας Τσαμάτης). Βασικό εργαλείο της, η διατύπωση του ελβετού φιλοσόφου Ζαν Ζακ Ρουσώ, πως «ο πρώτος άνθρωπος που περιέφραξε ένα κομμάτι γης και σκέφτηκε να πει πως ‘αυτό είναι δικό μου’ και βρήκε ανθρώπους τόσο αφελείς να τον πιστέψουν ήταν ο πραγματικός θεμελιωτής της πολιτικής κοινωνίας. Από πόσα εγκλήματα δεν θα είχε γλιτώσει το ανθρώπινο γένος αν κάποιος είχε βγάλει τους πασσάλους, είχε σκεπάσει με χώμα τα χαντάκια και φώναζε στους συνανθρώπους του: Προσοχή στα λόγια αυτού του απατεώνα, είστε χαμένοι αν ξεχάσετε ότι οι καρποί της γης ανήκουν σε όλους και η ίδια η γη σε κανέναν». Στο «Νησί των σκλάβων» εξάλλου, ο Μαριβώ κάνει ξεκάθαρο πως μια ανώτερη δύναμη επιβάλλεται και στη δοσμένη σχέση εξουσίας «αφέντη και σκλάβου», κάτι που επιβεβαιώνει πως ακόμα και ο εξουσιαστής ανελεύθερος είναι.
Οι συνειρμοί που απελευθερώνονται από το έργο ανοίγουν άμεσο διάλογο με την πραγματικότητα. Όπως υπενθυμίζει και η Μαριάννα Κάλμπαρη, η δουλεία δεν έχει, επί της ουσίας, καταργηθεί. «Οι εργασιακές σχέσεις είναι ένα νέο είδος σκλαβιάς, το να αμείβομαι με ψίχουλα και να σκύβω το κεφάλι φοβούμενος μην χάσω και αυτά τα λίγα αποδεικνύει πόσο πολύ δουλειά έχει πέσει στο να εκπαιδευτούμε σε αυτή την κατάσταση. Δεν είναι τυχαίο που τα τελευταία 30 χρόνια η κοινή γραμμή σκέψης επιβάλλει "να κοιτάζεις τη δουλίτσα σου". Πόσες χιλιάδες φορές μας έχουν πει "έτσι είναι" κι εμείς έχουμε υπακούσει με τα γνωστά αποτελέσματα. Οφείλουμε όμως να μην ξεχνάμε πως επειδή το πέρασμά μας από αυτόν τον κόσμο είναι πολύ σύντομο, έχουμε πρωτίστως χρέος απέναντι στον εαυτό μας να διεκδικούμε το δικαίωμα στο καλύτερο. Να μην τρώμε το παραμύθι της εξουσίας. Ο φόβος που αυτή έχει σπείρει είναι κάτι με το οποίο πρέπει να παλέψουμε»...της Στέλλας Xαραμή
«Το νησί των σκλάβων» έχει μόλις εγκαινιάσει τη νέα περίοδο στον προγραμματισμό της χειμερινής σεζόν - που για την ώρα «δικαιώνεται ως όραμα». «Εχει έρθει άλλο κοινό στο θέατρο, έχει δημιουργηθεί άλλη ατμόσφαιρα. Προς το παρόν, δεν μπορώ να κρίνω τον σχεδιασμό, αλλά ξέρω με σιγουριά πως καθεμιά από τις παραστάσεις μας είχαν λόγο να ανέβουν, είχαν κάτι να πουν» εξηγεί.
Σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται αναμφίβολα και το κείμενο του Μαριβώ – έργο που η Μαριάννα Κάλμπαρη αναζήτησε με την πολύτιμη συνεργασία του Γαλλικού Ινστιτούτου. Περπατώντας στα ίχνη της παράδοσής του, το «Τέχνης» εξακολουθεί να συνδέεται με την εποχή του παρουσιάζοντας έργα που απηχούν το σήμερα. «Δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια στην πραγματικότητα. Το θέατρο δεν είναι ένας κλειστός προστατευμένος τόπος από την αγριότητα του έξω. Πρέπει να αφουγκράζεται το τι συμβαίνει και να μας βοηθάει να καταλαβαίνουμε πώς θα έπρεπε να είναι ο κόσμος μας».
Ωστόσο, η σύλληψη του Μαριβώ και η σύμπτωση με την ελληνική πραγματικότητα παραμένει διαβολική: Σε ένα ελληνικό νησί όπου κατοικούν εξεγερμένοι σκλάβοι της πόλης-κράτους της Αθήνας, ναυαγούν αφέντες συνοδευόμενοι από τους υπηρέτες τους. Εκεί τους επιβάλλεται η αντιστροφή ρόλων ώστε από εξουσιαστές γίνονται εξουσιαζόμενοι… «Είναι διαφορετικό από τα άλλα έργα του Μαριβώ, αν και φέρει το μοτίβο του παιχνιδιού των ρόλων κι ένα ύφος ελαφράδας. Όμως έχει και μεγάλη σκοτεινιά, καθώς βλέπει την εξουσία μέσα από ένα πολύ ακραίο παιχνίδι. Στο ουτοπικό αυτό νησί όλα επιτρέπονται» εξηγεί η σκηνοθέτης, επαινώντας την τόλμη του γάλλου δραματουργού να παρουσιάσει αυτό το κείμενο στις αρχές του 18ου αιώνα.
Το έργο εστιάζει στην ανταλλαγή θέσεων όπου ο σκλάβος ενδύεται στον αφέντη και το αντίστροφο, η ανατροπή έρχεται όταν ο πρώτος αδυνατεί να διαχειριστεί το δώρο της ελευθερίας και αντ’ αυτού επιχειρεί να εκτονώσει το μίσος του για όσα στερήθηκε στον πρότερο βίο του. Αντίστοιχα, ο αφέντης, ως σκλάβος, μετά το σοκ της αλλαγής και υπό τον κατακλυσμό του φόβου προσαρμόζεται γρήγορα στην ψυχολογία του υποταγμένου. «Το έργο ξεκινάει με την, μεταξύ τους, ανταλλαγή ρούχων. Βλέπεις δηλαδή πως δεν τους νοιάζει τόσο η ουσία της ελευθερίας όσο το κοστούμι της. Το υλικό αγαθό κάνει τη ζημιά, ο συσχετισμός του «εγώ δεν έχω ενώ αυτός έχει». Βλέπουμε δηλαδή, το πόσο δύσκολο είναι να πετάξει κανείς τις προκαταλήψεις και πώς τα πάντα εξαρτώνται από αυτό στο οποίο επιμόνως εκπαιδεύεσαι» σχολιάζει η Κάλμπαρη.
Απ’ αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό ξεκίνησε η διδασκαλία του έργου στους ηθοποιούς της παράστασης (Ιωάννα Παππά, Βίκυ Βολιώτη, Νίκος Αλεξίου, Αινείας Τσαμάτης). Βασικό εργαλείο της, η διατύπωση του ελβετού φιλοσόφου Ζαν Ζακ Ρουσώ, πως «ο πρώτος άνθρωπος που περιέφραξε ένα κομμάτι γης και σκέφτηκε να πει πως ‘αυτό είναι δικό μου’ και βρήκε ανθρώπους τόσο αφελείς να τον πιστέψουν ήταν ο πραγματικός θεμελιωτής της πολιτικής κοινωνίας. Από πόσα εγκλήματα δεν θα είχε γλιτώσει το ανθρώπινο γένος αν κάποιος είχε βγάλει τους πασσάλους, είχε σκεπάσει με χώμα τα χαντάκια και φώναζε στους συνανθρώπους του: Προσοχή στα λόγια αυτού του απατεώνα, είστε χαμένοι αν ξεχάσετε ότι οι καρποί της γης ανήκουν σε όλους και η ίδια η γη σε κανέναν». Στο «Νησί των σκλάβων» εξάλλου, ο Μαριβώ κάνει ξεκάθαρο πως μια ανώτερη δύναμη επιβάλλεται και στη δοσμένη σχέση εξουσίας «αφέντη και σκλάβου», κάτι που επιβεβαιώνει πως ακόμα και ο εξουσιαστής ανελεύθερος είναι.
Οι συνειρμοί που απελευθερώνονται από το έργο ανοίγουν άμεσο διάλογο με την πραγματικότητα. Όπως υπενθυμίζει και η Μαριάννα Κάλμπαρη, η δουλεία δεν έχει, επί της ουσίας, καταργηθεί. «Οι εργασιακές σχέσεις είναι ένα νέο είδος σκλαβιάς, το να αμείβομαι με ψίχουλα και να σκύβω το κεφάλι φοβούμενος μην χάσω και αυτά τα λίγα αποδεικνύει πόσο πολύ δουλειά έχει πέσει στο να εκπαιδευτούμε σε αυτή την κατάσταση. Δεν είναι τυχαίο που τα τελευταία 30 χρόνια η κοινή γραμμή σκέψης επιβάλλει "να κοιτάζεις τη δουλίτσα σου". Πόσες χιλιάδες φορές μας έχουν πει "έτσι είναι" κι εμείς έχουμε υπακούσει με τα γνωστά αποτελέσματα. Οφείλουμε όμως να μην ξεχνάμε πως επειδή το πέρασμά μας από αυτόν τον κόσμο είναι πολύ σύντομο, έχουμε πρωτίστως χρέος απέναντι στον εαυτό μας να διεκδικούμε το δικαίωμα στο καλύτερο. Να μην τρώμε το παραμύθι της εξουσίας. Ο φόβος που αυτή έχει σπείρει είναι κάτι με το οποίο πρέπει να παλέψουμε»...της Στέλλας Xαραμή
Πηγή:tospirto
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου