Η ΕΣΣΔ ψυχομαχάει
Είναι γεγονός ότι ο πρωθυπουργός και η κυβέρνησή του έχουν εξαιρετική επίδοση στις κυβιστήσεις, κοινώς κωλοτούμπες. Η ταχύτητα με την οποία το μαύρο γίνεται άσπρο και, συχνά, ξαναμαυρίζει, έχει ήδη γίνει παροιμιώδης, φθείροντας σε χρόνο-ρεκόρ τις εικόνες που έφερνε στο μυαλό πολλών ο όρος "αριστερά" και τα οράματα με τα οποία αυτός ο όρος ήταν συνυφασμένος.
Μια από τις χαρακτηριστικώτερες παλινωδίες τού συριζαϊκού λόγου είναι αυτή που έχει να κάνει με το ΔΝΤ. Στα χρόνια τής αντιπολίτευσης, το Ταμείο ήταν ο κακός δράκος τού παραμυθιού. Κατόπιν, έγινε ο καλύτερος σύμμαχός μας στην προσπάθεια να απαλλαγούμε από τα μνημόνια. Την εποχή τού δημοψηφίσματος ξανάγινε εχθρός μας αλλά, λίγο αργότερα, τα ξαναβρήκαμε αφού ο κ. Τσίπρας διαπίστωσε ότι "η έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου δικαιώνει την επιλογή μας να μην αποδεχθούμε μια συμφωνία που παρακάμπτει αυτό το μείζον θέμα του χρέους". Τότε, μάλιστα, κάποιοι σκέφτηκαν ότι μπορούμε να εκβιάσουμε τον Σώυμπλε, απειλώντας τον πως, αν μας παραζορίσει, θα παραβλέψουμε τις Βρυξέλλες και θα ζητήσουμε βοήθεια αποκλειστικά από το ΔΝΤ! Σήμερα, ο υπό την κ. Λαγκάρντ οργανισμός ξανάγινε ο εχθρός που απαιτεί παράλογα πράγματα, όπως μείωση των συντάξεων, επέκταση του κόφτη κλπ.
Τελικά, το ΔΝΤ είναι ευλογία ή κατάρα; Αντίθετα προς τους "αριστερούς" τής εξουσίας, το ιστολόγιο έχει τοποθετηθεί επανειλημμένα και τεκμηριωμένα υπέρ της κατάρας, με χαρακτηριστικώτερα τα όσα αναφέραμε στην Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού. Επειδή, όμως, είναι πολύ πιθανό αυτό το ιστολόγιο να μην αρέσει στον κ. Τσίπρα και την παρέα του, τους συνιστώ να διαβάσουν το βιβλίο τού ερευνητή, ιστορικού και δημοσιογράφου Ερνστ Βολφ "Pillaging the World: The History and Politics of the IMF" (Λεηλατώντας τον κόσμο: Η ιστορία και η πολιτική τού ΔΝΤ), το οποίο κυκλοφόρησε το 2014 (*).
Καθώς πιάσαμε κουβέντα για το ΔΝΤ και με δεδομένα ότι, πρώτον, εφέτος συμπληρώνεται ένας αιώνας από την Οκτωβριανή Επανάσταση και, δεύτερον, η σημερινή κατάσταση στην Ρωσσία θυμίζει πολύ την κατάσταση στην οποία βρέθηκε η Ε.Σ.Σ.Δ. στα τέλη τής δεκαετίας τού '80, σκέφτομαι ότι δεν θα ήταν άσχημα αν λέγαμε δυο -ή και παραπάνω- λόγια για τον ρόλο που έπαιξε το ΔΝΤ κατά την περίοδο της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης και αμέσως μετά. Ξαναρρίχνουμε πρώτα μια ματιά στα κεφάλαια 34-41 της Ανατομίας (για να μη λέμε τα ίδια) και ξεκινάμε.
Όταν, στις 11 Μαρτίου 1985, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διαδεχόταν στην θέση τού γενικού γραμματέα τού Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης τον Κονσταντίν Τσερνιένκο, ο οποίος είχε πεθάνει την προηγουμένη, σίγουρα γνώριζε ότι η χώρα του αντιμετώπιζε σοβαρότατα οικονομικά προβλήματα αλλά μάλλον δεν υποψιαζόταν ότι είχε βουλιάξει τόσο βαθιά στο τέλμα ώστε θα χρειαζόταν μια καινούργια Οκτωβριανή Επανάσταση για να βγει από αυτό. Ο λαθεμένος δρόμος που επί τριάντα χρόνια τραβούσε το Κρεμλίνο, είχε φτάσει πλέον στο τέρμα του.
Πράγματι, οι σοβιετικοί πιάστηκαν σαν το ποντίκι στην φάκα όταν μετά το 1956 θέλησαν όχι απλώς να παίξουν το παιχνίδι των ΗΠΑ αλλά να το παίξουν και εκτός έδρας. Εγκατέλειψαν την διαδικασία τού σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και παγιδεύτηκαν σε μια ανηλεή κούρσα εξοπλισμών, η οποία τους ξεμάτωσε σαν την γάτα που τρίβει την γλώσσα της στην ράσπα. Στο ανατριχιαστικό βιβλίο του "Η Νίκη" (εκδόσεις Παπαζήσης, 2002), ο Πήτερ Σβάιτσερ περιγράφει με κυνική διαύγεια τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ στράγγισαν οικονομικά την ΕΣΣΔ, χρησιμοποιώντας κάθε πρόσφορο μέσο, από τους μουτζαχεντίν τού Αφγανιστάν μέχρι τον πόλεμο του διαστήματος.
Η κατάσταση ήταν τόσο τραγική ώστε η χρονιά που ο Γκορμπατσόφ γινόταν γενικός γραμματέας, ήταν η πέμπτη συνεχόμενη χρονιά που το σοβιετικό ΑΕΠ σημείωνε μείωση. Σε περίοδο που η παγκόσμια οικονομία δεν αντιμετώπιζε ιδιαίτερα προβλήματα, η ΕΣΣΔ βυθιζόταν στην ύφεση. Και σαν να μην έφτανε αυτό, πριν βγει το 1985 η Σαουδική Αραβία (με την παρότρυνση των ΗΠΑ) θα έσπαγε την συμφωνία της με τον ΟΠΕΚ και θα τετραπλασίαζε την παραγωγή τού πετρελαίου της, κάτι που θα οδηγούσε σε κατάρρευση της τιμής τού μαύρου χρυσού. Επρόκειτο για συντριπτικό χτύπημα στην σοβιετική οικονομία, η οποία στηριζόταν (όπως και σήμερα, άλλωστε) στις εξαγωγές καυσίμων.
Ο Γκορμπατσόφ προσπάθησε να αμυνθεί αλλά οι κινήσεις του, επηρεασμένες οπωσδήποτε από τις οπορτουνιστικές πολιτικές επιλογές τριάντα χρόνων, θύμιζαν παγιδευμένο σε κινούμενη άμμο, του οποίου κάθε κίνηση τον βουλιάζει περισσότερο. Πρώτα-πρώτα, αύξησε τις εισαγωγές από τις χώρες τού Συμφώνου τής Βαρσοβίας (με παράλληλη μείωση των υπολοίπων), πληρώνοντας όμως όχι με χρήμα αλλά με πετρέλαιο και, μάλιστα, σε τιμές οι οποίες ορίζονταν πολύ πάνω από τις τιμές που διαμορφώνονταν στην διεθνή αγορά. Κατόπιν, θεσμοθέτησε για πρώτη φορά την δυνατότητα των σοβιετικών επιχειρήσεων να συνάπτουν κοινοπραξίες (join ventures) με επιχειρήσεις τού δυτικού κόσμου, ελπίζοντας ότι έτσι θα μαζέψει συνάλλαγμα. Παράλληλα, αποδύθηκε σε μια αγωνιώδη προσπάθεια εξασφάλισης δανείων από την δύση, με εξωπραγματικά υψηλά επιτόκια, κάτι που διόγκωσε το εξωτερικό χρέος στο -απίστευτο για την ΕΣΣΔ- ύψος των 54 δισ. δολλαρίων μέσα σε τέσσερα χρόνια.
 |
Νέα Υόρκη, Ιούνιος 1990: Οι πρωταγωνιστές της παράστασης "Οι τραπεζίτες στον ΟΗΕ".
Από αριστερά: Μπάρμπερ Κόναμπλ (πρόεδρος Παγκόσμιας Τράπεζας), Μισέλ Καμντεσσύ (διευθυντής ΔΝΤ), Χαβιέ Πέρες ντε Κουέγιαρ (γ.γ. του ΟΗΕ), Αλμπέρτο Φουτζιμόρι (από τον επόμενο μήνα πρόεδρος του Περού), Ενρίκε Ιγγλέσιας (πρόεδρος της Διαμερικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης).
|
Με το τείχος τού Βερολίνου να έχει περάσει πλέον στην Ιστορία, η δεκαετία τού '90 προμηνυόταν ακόμη χειρότερη για την Σοβιετική Ένωση. Αναζητώντας διέξοδο, ο Γκορμπατσόφ απευθύνθηκε σε ένα μεγάλο κονσόρτσιουμ τριακοσίων τραπεζών ζητώντας ένα μεγάλο δάνειο. Όταν το αίτημά του απορρίφθηκε, στράφηκε για βοήθεια στους G7, περιμένοντας ότι τουλάχιστον οι ΗΠΑ θα τον βοηθούσαν. Φυσικά, ο Τζωρτζ Μπους αρνήθηκε γιατί καταλάβαινε ότι τώρα πια η Σοβιετική Ένωση ψυχομαχούσε και το παιχνίδι έφτανε στο τέλος του, κάτι που δεν έδειχνε να καταλαβαίνει ο Γκορμπατσόφ. Οι G7 αποφάσισαν να αναθέσουν την μέριμνα των υπολοίπων ανατολικών χωρών στην ΕΟΚ και οι ΗΠΑ να ασχοληθούν αποκλειστικά με την ΕΣΣΔ. Μόλις θα ολοκληρωνόταν η σύσκεψη, ο Μπους θα ζητούσε από τον Μπάρμπερ Κόναμπλ (πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας) και τον Μισέλ Καμντεσσύ (διευθυντή τού ΔΝΤ) να συντάξουν μια πλήρη μελέτη τής σοβιετικής οικονομίας...
--------------------------------------------------
(*) Αξίζει να σημειώσουμε ότι το βιβλίο τού Βολφ γράφτηκε και πρωτοκυκλοφόρησε στα γερμανικά, με τον τίτλο "Weltmacht IWF: Chronik eines Raubzugs", δηλαδή "Παγκόσμια Δύναμη ΔΝΤ: Χρονικό μιας επιδρομής".
Η μελέτη για την οικονομία της ΕΣΣΔ
Για να ολοκληρωθεί η μελέτη τής σοβιετικής οικονομίας που ζήτησε ο Τζωρτζ Μπους, χρειάστηκε να συνεργαστούν επί πέντε μήνες το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΟΣΑ και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης. Τελικά, στις 19 Δεκεμβρίου 1990 δόθηκε στην δημοσιότητα το τελικό κείμενο καμμιά εξηνταριά σελίδων, με τον λιτό τίτλο "The economy of the USSR", το οποίο περιείχε και τις προτάσεις τού ΔΝΤ (*).
Το Ταμείο ήταν απολύτως σαφές ως προς το βίαιο πρόγραμμα που είχε στα σκαριά για την Σοβιετική Ένωση και απέρριπτε κατηγορηματικά οποιαδήποτε εναλλακτική επιλογή. Το παρακάτω απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό (οι υπογραμμίσεις δικές μου):
Η ιδέα πίσω από όλα αυτά είναι σαφής: η επιβολή μέτρων σε τόσο μεγάλη έκταση και με τόσο υψηλή ταχύτητα ώστε να προκαλέσουν όσο το δυνατόν πιο οδυνηρό σοκ, διότι αυτό εξυπηρετεί τις αγορές. Το ζητούμενο είναι η περίφημη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, έστω κι αν η επίτευξή του απαιτεί κάθετη μείωση της παραγωγής και, επομένως, κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας:
Από τα παραπάνω είναι εύκολο να καταλάβει κανείς ότι οι συντάκτες τής μελέτης δεν έβλεπαν την ώρα να εφορμήσουν στην ΕΣΣΔ και να εφαρμόσουν τα δόγματα του Φρήντμαν. Ο πλούτος που είχαν συγκεντρώσει οι σοβιετικοί αποτελούσε πρόκληση και το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο είχε βρεθεί η χώρα συνιστούσε ένα τεράστιο "παράθυρο ευκαιρίας". Το μόνο πρόβλημα ήταν ότι δεν μπορούσαν να υπολογιστούν με ασφάλεια οι αντιδράσεις του λαού. Οι μελετητές, γνωρίζουν ότι τέτοιου είδους "μεταρρυθμίσεις" βαραίνουν τα χαμηλά και μεσαία λαϊκά στρώματα και, συνεπώς, αντιλαμβάνονται ότι ορισμένες βασικές πτυχές τής θεραπείας-σοκ είναι εξαιρετικά επικίνδυνες και θα πρέπει να εφαρμοστούν με πολλή προσοχή προκειμένου να αποφευχθεί η κοινωνική έκρηξη. Για παράδειγμα, αναγνωρίζουν μεν ότι η κατάργηση ελέγχου των τιμών είναι επικίνδυνη αλλά επειδή την θεωρούν απαραίτητη, σημειώνουν:
(*) Δυστυχώς, η μελέτη δεν είναι ελεύθερα προσβάσιμη στο διαδίκτυο αλλά μόνο επί πληρωμή. Δωρεάν υπάρχει μόνο σε μορφή .txt και για να την διαβάσει κανείς πρέπει να ταλαιπωρηθεί αρκετά αλλά αξίζει τον κόπο. Αν κάποιος αναγνώστης ανακαλύψει κάτι άλλο, τον παρακαλούμε να μας ενημερώσει.
Το Ταμείο ήταν απολύτως σαφές ως προς το βίαιο πρόγραμμα που είχε στα σκαριά για την Σοβιετική Ένωση και απέρριπτε κατηγορηματικά οποιαδήποτε εναλλακτική επιλογή. Το παρακάτω απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό (οι υπογραμμίσεις δικές μου):
Στην ιδανική περίπτωση, θα μπορούσε να ακολουθηθεί ένας δρόμος σταδιακής μεταρρύθμισης, η οποία θα ελαχιστοποιούσε τις οικονομικές διαταράξεις και παράλληλα θα μας επέτρεπε να δρέψουμε σύντομα τους καρπούς τής αυξημένης οικονομικής αποδοτικότητας. Όμως εμείς δεν γνωρίζουμε κανέναν τέτοιο δρόμο, ειδικά με τις δεδομένες δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες αρχίζουμε. Πραγματικά αμφιβάλλουμε για το αν η επιστροφή στον κεντρικό έλεγχο συνιστά βιώσιμη επιλογή και θα παροτρύνει τις αρχές να κινηθούν γρήγορα ώστε να υλοποιήσουν την δέσμευσή τους για μια οικονομία της αγοράς. Αυτό συνεπάγεται ταυτόχρονη αντιμετώπιση των ζητημάτων της σταθεροποίησης και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Κατά την άποψή μας, η αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας θα απαιτήσει μια πολύ απότομη μείωση του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης, περίπου κατά 8% του ΑΕΠ...
 |
| Νέα Υόρκη, 7/12/1988: Υπό το βλέμμα τού αντιπροέδρου του Τζωρτζ Μπους, ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρέηγκαν δείχνει τον σωστό δρόμο στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ |
Αυτές οι αλλαγές δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν σε λίγες εβδομάδες. Αλλά είναι βασικό να σημειωθεί ικανοποιητική πρόοδος στο ξεκίνημα, έτσι ώστε η μεταρρύθμιση να θεωρηθεί ως μη αναστρέψιμη ρήξη με το παρελθόν και η διαδικασία να αποκτήσει μια ασταμάτητη ορμή. Το απαραίτητο πρόγραμμα οικονομικής μεταρρύθμισης δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί χωρίς μια αρχική μείωση της παραγωγής και της απασχόλησης.
Οι "μεταρρυθμιστές" (για την ακρίβεια: απορρυθμιστές) του ΔΝΤ γνωρίζουν πολύ καλά τι κάνουν. Άσχετα με το κατά πόσο είναι σωστοί οι πολλαπλασιαστές που χρησιμοποιούν κάθε φορά, η καταστροφή που προκαλείται από τα σχέδιά τους δεν συνιστά ατύχημα αλλά αναμενόμενη και αναπόφευκτη επίπτωση. Όπως σημειώνουν οι ίδιοι στο πέμπτο κεφάλαιο αυτής της μελέτης:
Η αρχική φάση τής μετάβασης θα επιφέρει σημαντικές μετατοπίσεις και μια στροφή προς τις τιμές της αγοράς που θα βλάψουν τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Ως εκ τούτου, θα χρειαστεί ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαβανομένου ενός προγράμματος ανακούφισης της ανεργίας, για την προστασία των πιο ευάλωτων από τις βραχυπρόθεσμες συνέπειες της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας.
Για μισό λεπτό, ν' ανοίξουμε μια παρένθεση! Τί αηδίες είναι αυτές που λέει το ΔΝΤ; Δηλαδή, όλο αυτό το παραμύθι για "δίχτυα κοινωνικής προστασίας", "προστασία των ασθενέστερων", "ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα" κλπ δεν συνιστά ιδέα της αριστερής μας κυβέρνησης; Η περίφημη "προστασία των πιο ευάλωτων" δεν είναι αριστερή πολιτική αλλά τακτικός ελιγμός τού νεοφιλελεύθερου μετασχηματισμού; Ήμαρτον! Πέφτω από τα σύννεφα πριν κλείσουμε την παρένθεση και συνεχίζω το διάβασμα:
Η προοπτική μιας απότομης πτώσης τής παραγωγής και μιας ταχείας ανόδου των τιμών στα αρχικά στάδια μιας ριζικής μεταρρύθμισης είναι αποθαρρυντική. Το ερώτημα είναι αν η διστακτικότητα την οποία συνεπάγεται το συντηρητικό σενάριο (σ.σ.: περί βαθμιαίων αλλαγών και όχι μέτρων-σοκ) θα μπορούσε εν τέλει να μετριάσει τις απώλειες, επιτρέποντας παράλληλα την μετάβαση σε μια λειτουργική οικονομία τής αγοράς με σταθερή ανάπτυξη. Κατά την γνώμη μας, η συντηρητική προσέγγιση είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα αποτύχει και στα δυο. (...) Αυτή η επιλογή θα καθυστερήσει την αναπόφευκτη εξάλειψη της σπάταλης και ανεπιθύμητης παραγωγής και την αποβολή τής περιττής εργασίας.
Εδώ είμαστε! Είχατε ξανακούσει για "σπάταλη και ανεπιθύμητη παραγωγή" και για "περιττή εργασία"; Είχατε ποτέ υποπτευθεί ότι τα λουκέτα στις επιχειρήσεις και η έκρηξη της ανεργίας μπορεί και να μην αποτελούν παράπλευρες απώλειες αλλά επιθυμητό στόχο των "μεταρρυθμιστών"; Ούτε κι εγώ αλλά για όλα υπάρχει η πρώτη φορά.
Από τα παραπάνω είναι εύκολο να καταλάβει κανείς ότι οι συντάκτες τής μελέτης δεν έβλεπαν την ώρα να εφορμήσουν στην ΕΣΣΔ και να εφαρμόσουν τα δόγματα του Φρήντμαν. Ο πλούτος που είχαν συγκεντρώσει οι σοβιετικοί αποτελούσε πρόκληση και το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο είχε βρεθεί η χώρα συνιστούσε ένα τεράστιο "παράθυρο ευκαιρίας". Το μόνο πρόβλημα ήταν ότι δεν μπορούσαν να υπολογιστούν με ασφάλεια οι αντιδράσεις του λαού. Οι μελετητές, γνωρίζουν ότι τέτοιου είδους "μεταρρυθμίσεις" βαραίνουν τα χαμηλά και μεσαία λαϊκά στρώματα και, συνεπώς, αντιλαμβάνονται ότι ορισμένες βασικές πτυχές τής θεραπείας-σοκ είναι εξαιρετικά επικίνδυνες και θα πρέπει να εφαρμοστούν με πολλή προσοχή προκειμένου να αποφευχθεί η κοινωνική έκρηξη. Για παράδειγμα, αναγνωρίζουν μεν ότι η κατάργηση ελέγχου των τιμών είναι επικίνδυνη αλλά επειδή την θεωρούν απαραίτητη, σημειώνουν:
Συνιστούμε οι έλεγχοι να περιοριστούν προσωρινά στις τιμές των επιχειρήσεων κοινής ωφελείας και στα ενοίκια των κατοικιών. (...) Η απελευθέρωση των τιμών κατά την διάρκεια μακροοικονομικών ανισορροπιών, η ακραία συγκέντρωση οικονομικής ισχύος, οι ελλείψεις αγαθών και οι ανελαστικότητες μπορεί να οδηγήσουν σε ένα σπιράλ πληθωριστικών μισθών και μεγάλων μονοπωλιακών κερδών...
Εν πάση περιπτώσει, η μελέτη και οι προτάσεις του ΔΝΤ αξιολογήθηκαν θετικά από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και τους G7 γενικώτερα. Τώρα πια το ζήτημα ήταν να βρεθεί η κατάλληλη στιγμή για την επέμβαση αλλά και ο καλύτερος τρόπος να χειραγωγηθούν οι λαϊκές αντιδράσεις. Όλα έδειχναν ότι πλησίαζε η ώρα τού Μπόρις Γιέλτσιν...
---------------------------------------------(*) Δυστυχώς, η μελέτη δεν είναι ελεύθερα προσβάσιμη στο διαδίκτυο αλλά μόνο επί πληρωμή. Δωρεάν υπάρχει μόνο σε μορφή .txt και για να την διαβάσει κανείς πρέπει να ταλαιπωρηθεί αρκετά αλλά αξίζει τον κόπο. Αν κάποιος αναγνώστης ανακαλύψει κάτι άλλο, τον παρακαλούμε να μας ενημερώσει.
Στο μεταξύ, βέβαια, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να παρακολουθούν και να μελετούν την Σοβιετική οικονομία. Επί δεκαετίες, η CIA καταγράφει και αναλύει τα δεδομένα, προκειμένου να εντοπιστούν με ακρίβεια τα αδύνατα σημεία στην οικονομία τής ΕΣΣΔ προκειμένου να οργανωθούν με τον καλύτερο τρόπο οι επιθέσεις εναντίον της.
Βέβαια, μια υπηρεσία πληροφοριών δεν είναι και ο πλέον ενδεδειγμένος φορέας για να κάνει οικονομικές αναλύσεις. Έτσι, οι εκθέσεις και τα πορίσματα της CIA εξυπηρετούν λιγώτερο την πραγματικότητα και περισσότερο τις πολιτικές επιδιώξεις είτε των συντακτών τους είτε εκείνων που τα παραγγέλνουν, ένα φαινόμενο που γίνεται πιο έντονο όσο πλησιάζει η ώρα τού τέλους (*). Μάλιστα δε, η αναφορά "Μέτρηση του σοβιετικού ΑΕΠ: Προβλήματα και λύσεις", η οποία εκδίδεται τον Σεπτέμβριο του 1990, περιλαμβάνει τόσο περίεργα στοιχεία ώστε o δημοκρατικός γερουσιαστής τής Νέας Υόρκης Ντάνιελ Πάτρικ Μoϋνίχαν ζητάει από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (U.S. General Accounting Office - GAO) να μελετήσει τις εκθέσεις τής CIA και να εκφέρει την γνώμη του.
Τον Σεπτέμβριο του 1991, το GAO ολοκληρώνει την "Εκτίμηση του πόσο καλά έχει η CIA υπολογίσει το μέγεθος της (σοβιετικής) οικονομίας", όπου διαπιστώνει σωρεία ανακριβειών στους υπολογισμούς τής CIA. Το GAO, βέβαια, σπεύδει να δικαιολογήσει αυτά τα λάθη ως οφειλόμενα σε έλλειψη πείρας και ειδικών γνώσεων αλλά σφάζει με το μπαμπάκι: "Αν οι συνθήκες στην Σοβιετική Ένωση καθιστούν απαραίτητο να συνεχίσει η CIA να υπολογίζει το σοβιετικό ΑΕΠ, το GAO συνιστά στον διευθυντή της...". Εν πάση περιπτώσει, από την έκθεση του GAO σημειώνω το παρακάτω απόσπασμα:
Μια σοβιετική μετάβαση σε μια οικονομία της αγοράς θα διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό το έργο της εκτίμησης και αξιολόγησης των σοβιετικών ΑΕΠ. Μια τέτοια κίνηση θα σήμαινε την αντικατάσταση των στρεβλών προκαθορισμένων τιμών με τις τιμές της αγοράς. Η οικονομία της αγοράς θα μπορούσε επίσης να μειώσει την αναποτελεσματικότητα ενός κεντρικά σχεδιασμένου συστήματος που έχει επηρεάσει αρνητικά την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Η Σοβιετική Ένωση έχει υιοθετήσει την ιδέα της εγκατάλειψης της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας της για μια οικονομία της αγοράς. Ωστόσο, η σημερινή δραματική διαδικασία προς την πολιτική και οικονομική μεταρρύθμιση καθιστά πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς είτε την ταχύτητα είτε την τελική επιτυχία αυτών των προσπαθειών.
Παρένθεση πρώτη. Προσέξτε τις -δικές μου- υπογραμμίσεις. Βρισκόμαστε ακόμη στον Σεπτέμβριο και ο Γκορμπατσόφ εξακολουθεί να είναι στην ηγεσία τού ΚΚΣΕ και της ΕΣΣΔ. Και όμως, το GAO θεωρεί την εγκατάλειψη του κομμουνιστικού οικονομικού μοντέλου ως δεδομένη. Κλείνει η πρώτη παρένθεση.
Ανάμεσα στα διάφορα έγγραφα της CIA, βρίσκεται και ένα από τον Μάρτιο του 1985, με τίτλο "Υποστηριζόμενα προγράμματα προσαρμογής τού ΔΝΤ: οικονομική συμμόρφωση και πολιτικές επιπτώσεις", το οποίο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον διότι, μέσα απ' αυτό, η CIA κατ' αρχάς διαπιστώνει πως τα αυστηρά προγράμματα του ΔΝΤ μπορούν να προκαλέσουν επικίνδυνες πολιτικές αναταράξεις και εν συνεχεία προτείνει λύσεις. Αντιγράφω, μεταφράζω και υπογραμμίζω δυο χαρακτηριστικά αποσπάσματα, χωρίς άλλα σχόλια:
- Η κύρια απαίτηση των πιστωτών από τις χρεωμένες αναπτυσσόμενες χώρες έχει μετατοπιστεί από την απλή υιοθέτηση μιας σταθερής συμφωνίας με το ΔΝΤ στην έντονη συμμόρφωση προς τους στόχους των οικονομικών επιδόσεων. Δεν είναι μόνο ότι σχεδόν το 90% των συμφωνιών τού ΔΝΤ συνδέονται πλέον με αυστηρούς όρους οικονομικής πολιτικής αλλά το ΔΝΤ επιβάλλει αυτούς τους όρους με ασυτηρότερο έλεγχο και μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. (...) Πιστεύουμε ότι οι χρεώστες θα συνεχίσουν να βελτιώνουν τις επιδόσεις τους στο πεδίο των τρεχουσών συναλλαγών αλλά θα έχουν περισσότερες δυσκολίες στο να πετύχουν τους εγχώριους στόχους υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ.
- Τα προγράμματα του ΔΝΤ απαιτούν ακριβώς τον τύπο των οικονομικών αλλαγών που μπορεί να οδηγήσουν σε πολιτική αστάθεια. (...) Απεργίες, διαδηλώσεις διαμαρτυρίας και εξεγέρσεις είναι οι επικρατέστερες μορφές αστάθειας (...) οι οποίες σπάνια εξελίσσονται σε απειλή για την κυβερνητική σταθερότητα αλλά αναγκάζουν τις κυβερνήσεις να αναστέλλουν τα μέτρα λιτότητας υπό τον φόβο της αποξένωσής τους από τους ψηφοφόρους τους.
Πάντως, το κομμάτι αυτού του εγγράφου που κέρδισε περισσότερο την προσοχή μου, είναι εκείνο στο οποίο η CIA δίνει μερικές... συμβουλές προς τις κυβερνήσεις που, στην προσπάθειά τους να εφαρμόσουν τις οδηγίες τού ΔΝΤ, αντιμετωπίζουν προβλήματα από την λαϊκή δυσαρέσκεια. Τί μπορούν, μεταξύ άλλων, να κάνουν αυτές οι κυβερνήσεις (με μερικά δικά μου σχόλια);
- Να αρχίζουν διαφημιστικές καμπάνιες επιμόρφωσης του κόσμου για την ανάγκη προσαρμογής και για τα μακροπρόθεσμα οφέλη που μπορεί να περιμένει (σ.σ.: π.χ. υπάρχει ανάγκη οδυνηρής μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού αλλά θα εξασφαλίσουμε τις συντάξεις των παιδιών μας).
- Να προσαρμόζουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες σε ημερήσια ή εβδομαδιαία βάση αντί για μία "μια κι έξω" υποτίμηση.
- Να εφαρμόζουν τις αυξήσεις των τιμών σταδιακά, ώστε να περιορίζεται η λαϊκή αντίδραση (σ.σ.: όπως η σταδιακή αύξηση των ειδικών φόρων σε καπνό, καύσιμα κλπ ενώ το ίδιο ισχύει και για μειώσεις ή και καταργήσεις εισοδημάτων όπως συντάξεις, ΕΚΑΣ, επιδόματα κλπ).
- Να αποφεύγουν τα ευαίσθητα ζητήματα, όπως οι αυξήσεις των τιμών, όταν η πολιτική κατάσταση είναι τεταμένη, προτιμώντας λιγώτερο ευαίσθητα, όπως οι αποκρατικοποιήσεις (σ.σ.: π.χ. μη μου κόψεις εμένα ένα πενηντάρι από τον μισθό και χάρισε όπου θες Ελληνικό και ΟΣΕ).
- Να κατευθύνουν την λαϊκή οργή μακρυά τους, προς την κατεύθυνση του ΔΝΤ και των ξένων δανειστών. Στο Σουδάν, για παράδειγμα, βόηθησε την κυβέρνηση του Νιμέιρι η αντίληψη ότι για τα περισσότερα από τα δεινά των πολιτών φταίνε οι δανειστές, η ξηρασία και οι αυξημένες προσφυγικές ροές λόγω ξηρασίας στις όμορες χώρες (σ.σ.: κι εμείς ζάχαρη θα περνάγαμε, αν δεν είχαμε τους πρόσφυγες κι αν οι κακοί δανειστές δεν εκβίαζαν τον πρωθυπουργό μας).
Παρένθεση δεύτερη. Επιτρέψτε μου να σας θυμίσω ότι το παραπάνω έγγραφο της CIA συντάχθηκε το 1985. Σας το θυμίζω επειδή ίσως να ξεχαστήκατε διαβάζοντας και να νομίσατε ότι είναι πρόσφατο. Κλείνει και η δεύτερη παρένθεση.
 |
| Εκδόσεις της CIA για την ΕΣΣΔ. Το σκίτσο στην μέση (ο πράκτορας της CIA δείχνει τις "Εκτιμήσεις για την σοβιετική οικονομία" και ρωτάει "Ψιτ! Θες να δεις μερικά καυτά στατιστικά στοιχεία;") είναι από την δεύτερη. |
Ας επιστρέψουμε, όμως στην διήγησή μας. Βρισκόμαστε στο 1989 και ο ρόγχος τής σοβιετικής αρκούδας έχει ήδη αρχίσει να ακούγεται έντονα. Η διεθνής των κερδοσκόπων ετοιμάζεται να της δώσει το τελειωτικό χτύπημα, προκειμένου να ορμήξει στο κουφάρι της αλλά διστάζει. Διστάζει επειδή ναι μεν γνωρίζει άριστα τι θα επακολουθήσει αλλά δεν μπορεί να υπολογίσει με ασφάλεια την λαϊκή αντίδραση. Πρέπει πρώτα να βρεθεί ο κατάλληλος "λαϊκός ηγέτης", ο οποίος θα αναλάβει να χειραγωγήσει αυτή την αντίδραση. Για την ακρίβεια, αυτός ο "ηγέτης" υπάρχει και περιμένει με αδημονία να μπει στο παιχνίδι αλλά πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα. Είναι ο πρώην γραμματέας τού ΚΚΣΕ στην Μόσχα, ο Μπόρις Γιέλτσιν. Η φιλαρχία του τον οδήγησε σε σύγκρουση με τον Γκορμπατσόφ και, συνακόλουθα, στην απομάκρυνσή του από τα κομματικά αξιώματα αλλά έχει πια επανέλθει στο πολιτικό προσκήνιο ως "μεταρρυθμιστής" και "ριζοσπάστης".
Το 1990, με την αμέριστη οικονομική στήριξη της αναδυόμενης κάστας των "ολιγαρχών", ο Γιέλτσιν καταφέρνει κι εκλέγεται πρόεδρος της σοσιαλιστικής δημοκρατίας τής Ρωσσίας. Τώρα πια, είναι ο δεύτερος ισχυρότερος άνδρας σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ. Μόνο ο Γκορμπατσόφ βρίσκεται πιο ψηλά απ' αυτόν.
Για πόσο ακόμη, όμως;
------------------------------------------------
(*) Για περισσότερα, δείτε το δεύτερο κεφάλαιο της έκδοσης της CIA "Watching the Bear: Essays on CIA's Analysis of the Soviet Union" με τίτλο "CIA's Analysis of the Soviet Economy".
Ο θάνατος της κόκκινης αρκούδας
Το 1991 μπαίνει με τους χειρότερους οιωνούς για την Σοβιετική Ένωση καθώς σε όλες τις σοσιαλιστικές της δημοκρατίες φουντώνουν -αλλού περισσότερο κι αλλού λιγώτερο- αποσχιστικά κινήματα. Τον χορό ανοίγει η Ρωσσία με πρωτοστάτη την "Δημοκρατική Ρωσσία", το κόμμα που ίδρυσε ο Μπόρις Γιέλτσιν (*) και αμέσως την ακολουθούν οι χώρες τής Βαλτικής. Ο Γκορμπατσόφ, αντιδρώντας σπασμωδικά, επιχειρεί να καταστείλει τον ξεσηκωμό στην Βαλτική επεμβαίνοντας στρατιωτικά. Όμως, ήταν πλέον σαφές ότι το ποτάμι είχε ξεκινήσει και δεν επρόκειτο να γυρίσει πίσω.
Παράλληλα, η οικονομική κατάσταση εξακολουθεί να χειροτερεύει, καθώς οι εξαγωγές καυσίμων μειώνονται διαρκώς. Τον Μάρτιο, η Σοβιετική Ένωση μόλις που θα καταφέρει να εξαγάγει 60 εκατ. βαρέλια πετρελαίου, αντί των 125 εκατ. βαρελιών τής παλιάς, καλής εποχής. Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι "μεταρρυθμιστές" τού Γιέλτσιν υποκινούν ένα κύμα απεργιών, στην διάρκεια του οποίου υπολογίζεται πως χάθηκαν πάνω από δύο εκατομμύρια ημέρες εργασίας, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει και η παραγωγή άνθρακα.
Επίλογος για σήμερα. Δίχως ψυχή πλέον, η σοβιετική αρκούδα θα ξεψυχήσει στις 6 Σεπτεμβρίου, όταν το Κονγκρέσσο των Λαϊκών Αντιπροσώπων θα αποφασίσει με κατηγορηματικό τρόπο (1699 υπέρ, 24 κατά, 49 αποχές) την διάλυση της ΕΣΣΔ και την ίδρυση στην θέση της μιας ένωσης ανεξαρτήτων κρατών. Ακολουθεί η συμφωνία τής Μπελοβέζας (8 Δεκεμβρίου), με την οποία επισημοποιείται η "Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών" και -κυρίως- διακηρύσσεται ότι "η Σοβιετική Ένωση, ως υποκείμενο της διεθνούς νομιμότητας και ως γεωπολιτική πραγματικότητα, δεν υφίσταται πλέον". Ο Γκορμπατσόφ προσπαθεί να προσβάλει την εγκυρότητα της συμφωνίας αλλά στις 21 Δεκεμβρίου αυτή επικυρώνεται με την συμφωνία τής Άλμα-Ατά. Έτσι, ανήμερα Χριστούγεννα του 1991, ο ανυπόληπτος πλέον Γκορμπατσόφ υπογράφει την ληξιαρχική πράξη θανάτου μιας χώρας που, έτσι κι αλλιώς, δεν υπήρχε πια. Η τελευταία σφραγίδα θα έμπαινε την παραμονή της πρωτοχρονιάς, την στιγμή που θα υποστελλόταν -για πρώτη και τελευταία φορά- η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο από το Κρεμλίνο...Ο Γκορμπατσόφ βλέπει την άνοδο της ισχύος τού Γιέλτσιν και αποφασίζει να τον αντιμετωπίσει, παρουσιάζοντας μια δέσμη μέτρων κατά της κρίσης. Το κακό είναι ότι επιλέγει να δώσει τον αγώνα όχι μόνο εκτός έδρας αλλά και με τα όπλα του αντιπάλου. Έτσι, τα μέτρα είναι καθαρά φιλελεύθερα και πλήρως απαλλαγμένα από κάθε τι το κομμουνιστικό: κατάργηση των προκαθορισμένων τιμών και προσαρμογή τού συστήματος στους όρους τής ελεύθερης αγοράς, κλείσιμο των κοινωνικοποιημένων επιχειρήσεων και παράλληλη ιδιωτικοποίησή τους, κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου στις εξαγωγές και απελευθέρωση του εξωτερικού εμπορίου, άρση της απαγόρευσης κατοχής των μέσων παραγωγής από ιδιώτες κλπ.
Ουσιαστικά, δηλαδή, ο Γκορμπατσόφ αποφάσισε να βάλει ταφόπλακα στον κομμουνισμό, με την ελπίδα ότι έτσι θα ανέκοπτε την άνοδο του Γιέλτσιν και θα διατηρούσε την συνοχή τής Σοβιετικής Ένωσης. Δεν μπορούσε να καταλάβει ο ταλαίπωρος ότι το μόνο που κατάφερνε ήταν ακριβώς το αντίθετο, αφού εκείνοι που θα έβγαιναν ωφελημένοι από αυτά τα μέτρα, είχαν ήδη συσπειρωθεί γύρω από τον Γιέλτσιν. Κάτι που θα έπρεπε να είχε καταλάβει αν, εκτός από άμυαλος, δεν ήταν και τυφλός. Διότι μόνον ως τυφλός δικαιολογείται το ότι δεν είδε σύσσωμη την δύση να υποδέχεται τις εξαγγελίες του πανηγυρίζοντας για την τελική νίκη τού καπιταλισμού επί του κομμουνισμού και κάνοντας λόγο για το "τέλος της ιστορίας" ενώ μόνον ένας άμυαλος δεν θα καταλάβαινε ότι κάπου κάνει λάθος όταν στις 12 Ιουνίου ο Γιέλτσιν εκλέχτηκε πρόεδρος της Ρωσσίας. Εν πάση περιπτώσει, τα μέτρα παρουσιάζονται στις 25 Ιουλίου στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ και εγκρίνονται με συντριπτική πλειοψηφία: 385 υπέρ, 15 κατά.
Φυσικά, οι επιλογές τού Γκορμπατσόφ δημιούργησαν τριγμούς στο Κόμμα, όπου δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που αποδοκίμαζαν την απομάκρυνση της ηγεσίας από τις κομμουνιστικές αρχές. Ανάμεσά τους ήσαν παλιά κομματικά στελέχη, στρατιωτικοί και μέλη τής ΚGB (**), όλοι σε ένα καζάνι που έβραζε. Η πίεση τίναξε το καπάκι του καζανιού στις 19 Αυγούστου, όταν όλοι οι παραπάνω πήραν την απόφαση να επαναστατήσουν και να ανατρέψουν τον Γκορμπατσόφ. Δυστυχώς για τους "επαναστάτες", αυτή την φορά δεν υπήρχε μεταξύ τους Λένιν για να οργανώσει τα πράγματα και το κίνημα εξελίχθηκε σε πραξικόπημα-οπερέττα. Οι κινηματίες κατάφεραν μεν να απομονώσουν τον Γκορμπατσόφ στην ντάτσια του στην Κριμαία αλλά απέτυχαν τόσο στο να πάρουν με το μέρος τους τον στρατό όσο και στο να καταλάβουν το κοινοβούλιο. Δυο μέρες αργότερα, όλα θα τελείωναν με την σύλληψη των "επαναστατών". Στις 22 του μηνός, ο Γκορμπατσόφ θα επέστρεφε στην θέση του.
Ο Γιέλτσιν δεν έχασε την ευκαιρία που του πρόσφερε εκείνο το τριήμερο. Μπροστά σε τηλεοπτικές κάμερες και φωτογραφικούς φακούς βγήκε στον δρόμο μαζί με τον "λαό που αγωνιζόταν για την δημοκρατία", στήθηκε μπροστά σε ένα άρμα των κινηματιών κι έδωσε το χέρι στον Γκορμπατσόφ δήθεν για να τον αποκαταστήσει στην εξουσία. Με δυο λόγια, έγινε λαϊκός ήρωας. Εκείνη την στιγμή, ο τυχοδιώκτης Μπόρις πετύχαινε τον σκοπό του: γινόταν ο ισχυρότερος άνδρας τής Ρωσσίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Ο μεγάλος του αντίπαλος δεν θα συνερχόταν ποτέ από το σοκ που του προκάλεσε το κίνημα.
Κι ενώ ο Γκορμπατσόφ βρίσκεται σε κατάσταση ζάλης, ο ισχυροποιημένος Γιέλτσιν αποφασίζει να του επιφέρει το αποφασιστικό χτύπημα. Στις 23 Αυγούστου, οι δυο αντίπαλοι συναντιούνται στην συνεδρίαση του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ, η οποία μεταδίδεται απ' ευθείας από την κρατική τηλεόραση και από το... CNN (!). Εκεί, ο Γιέλτσιν εξευτελίζει τον Γκορμπατσόφ, υποχρεώνοντάς τον να διαβάσει τα πρακτικά τού υπουργικού συμβουλίου τής 19ης του μηνός, όπου αποφασίζεται η εκδήλωση του κινήματος εκείνης της ημέρας. Μόλις ο Γκορμπατσόφ ολοκληρώνει την ανάγνωση, ο Γιέλτσιν παίρνει ένα χαρτί και, ως πρόεδρος της Ρωσσίας, υπογράφει επί τόπου διάταγμα με το οποίο θέτει εκτός νόμου το ΚΚΣΕ σε ολόκληρη την ρωσσική επικράτεια και ανακηρύσσει τον εαυτό του ανώτατο διοικητή όλων των μονάδων στρατού, αστυνομίας και KGB που βρίσκονται σε ρωσσικό έδαφος. Παράλληλα, απαιτεί από τον Γκορμπατσόφ να διαλύσει την σοβιετική κυβέρνηση (είχε ορκιστεί την προηγούμενη μέρα!) και να φτιάξει άλλη, σε συνεννόηση μαζί του.
Ο εξουθενωμένος Γκορμπατσόφ καταρρέει. Την επόμενη μέρα, αφού συστήνει νέα κυβέρνηση, σύμφωνη με τις υποδείξεις τού Γιέλτσιν, παραιτείται από την θέση τού Γενικού Γραμματέα τού ΚΚΣΕ και ταυτόχρονα, ως πρόεδρος της ΕΣΣΔ, υπογράφει διάταγμα με το οποίο θέτει εκτός νόμου την δράση τού ΚΚΣΕ σε όλες τις επιχειρήσεις και σε όλον τον κρατικό μηχανισμό. Για ένα κόμμα που η ύπαρξή του είναι συνυφασμένη με την παρουσία και την δράση του στους χώρους δουλειάς, το διάταγμα Γκορμπατσόφ δεν είναι τίποτε λιγώτερο από δολοφονία.
Κάπως έτσι, από τις 24 Αυγούστου 1991, βγαίνει από την μέση και το τελευταίο εμπόδιο για τα κοράκια τής δύσης. Τώρα μπορούν να εφορμήσουν. Ο Γιέλτσιν έδωσε εξετάσεις και τις πέρασε επιτυχώς. Ο Καμντεσσύ μπορεί πλέον να θέσει το ΔΝΤ σε κίνηση.
---------------------------------------------------
(*) Την άνοιξη του 1989, το Κομμουνιστικό Κόμμα αποφάσισε να καταργήσει το άρθρο 6 τού σοβιετικού συντάγματος, το οποίο όριζε ότι την εξουσία ασκεί ο λαός μέσω του κόμματος, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τον πολυκομματισμό. Την επόμενη χρονιά εμφανίστηκαν τα πρώτα κόμματα, με ισχυρότερο των οποίων την "Δημοκρατική Ρωσσία" τού Γιέλτσιν, ο οποίος ξαναβγήκε από τα αζήτητα στο προσκήνιο μ' αυτόν τον τρόπο.
(**) Μερικά ονόματα: Γκεννάντυ Γιανάεφ (αντιπρόεδρος ΕΣΣΔ), Βάλεντιν Παβλόφ (πρωθυπουργός ΕΣΣΔ), Βλάντιμιρ Κρυούτσκοφ (αρχηγός KGB), Ντμίτρυ Γιαζόφ (υπουργός άμυνας ΕΣΣΔ), Μπόρις Πούγκο (υπουργός εσωτερικών ΕΣΣΔ), Αλιέκ Μπακλανόφ (πρώην υπουργός εξερεύνησης διαστήματος), Βασίλυ Σταρόντουμπτσεφ (πρόεδρος Ένωσης Αγροτών) κλπ
Παράλληλα, η οικονομική κατάσταση εξακολουθεί να χειροτερεύει, καθώς οι εξαγωγές καυσίμων μειώνονται διαρκώς. Τον Μάρτιο, η Σοβιετική Ένωση μόλις που θα καταφέρει να εξαγάγει 60 εκατ. βαρέλια πετρελαίου, αντί των 125 εκατ. βαρελιών τής παλιάς, καλής εποχής. Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι "μεταρρυθμιστές" τού Γιέλτσιν υποκινούν ένα κύμα απεργιών, στην διάρκεια του οποίου υπολογίζεται πως χάθηκαν πάνω από δύο εκατομμύρια ημέρες εργασίας, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει και η παραγωγή άνθρακα.
Επίλογος για σήμερα. Δίχως ψυχή πλέον, η σοβιετική αρκούδα θα ξεψυχήσει στις 6 Σεπτεμβρίου, όταν το Κονγκρέσσο των Λαϊκών Αντιπροσώπων θα αποφασίσει με κατηγορηματικό τρόπο (1699 υπέρ, 24 κατά, 49 αποχές) την διάλυση της ΕΣΣΔ και την ίδρυση στην θέση της μιας ένωσης ανεξαρτήτων κρατών. Ακολουθεί η συμφωνία τής Μπελοβέζας (8 Δεκεμβρίου), με την οποία επισημοποιείται η "Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών" και -κυρίως- διακηρύσσεται ότι "η Σοβιετική Ένωση, ως υποκείμενο της διεθνούς νομιμότητας και ως γεωπολιτική πραγματικότητα, δεν υφίσταται πλέον". Ο Γκορμπατσόφ προσπαθεί να προσβάλει την εγκυρότητα της συμφωνίας αλλά στις 21 Δεκεμβρίου αυτή επικυρώνεται με την συμφωνία τής Άλμα-Ατά. Έτσι, ανήμερα Χριστούγεννα του 1991, ο ανυπόληπτος πλέον Γκορμπατσόφ υπογράφει την ληξιαρχική πράξη θανάτου μιας χώρας που, έτσι κι αλλιώς, δεν υπήρχε πια. Η τελευταία σφραγίδα θα έμπαινε την παραμονή της πρωτοχρονιάς, την στιγμή που θα υποστελλόταν -για πρώτη και τελευταία φορά- η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο από το Κρεμλίνο...Ο Γκορμπατσόφ βλέπει την άνοδο της ισχύος τού Γιέλτσιν και αποφασίζει να τον αντιμετωπίσει, παρουσιάζοντας μια δέσμη μέτρων κατά της κρίσης. Το κακό είναι ότι επιλέγει να δώσει τον αγώνα όχι μόνο εκτός έδρας αλλά και με τα όπλα του αντιπάλου. Έτσι, τα μέτρα είναι καθαρά φιλελεύθερα και πλήρως απαλλαγμένα από κάθε τι το κομμουνιστικό: κατάργηση των προκαθορισμένων τιμών και προσαρμογή τού συστήματος στους όρους τής ελεύθερης αγοράς, κλείσιμο των κοινωνικοποιημένων επιχειρήσεων και παράλληλη ιδιωτικοποίησή τους, κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου στις εξαγωγές και απελευθέρωση του εξωτερικού εμπορίου, άρση της απαγόρευσης κατοχής των μέσων παραγωγής από ιδιώτες κλπ.
Ουσιαστικά, δηλαδή, ο Γκορμπατσόφ αποφάσισε να βάλει ταφόπλακα στον κομμουνισμό, με την ελπίδα ότι έτσι θα ανέκοπτε την άνοδο του Γιέλτσιν και θα διατηρούσε την συνοχή τής Σοβιετικής Ένωσης. Δεν μπορούσε να καταλάβει ο ταλαίπωρος ότι το μόνο που κατάφερνε ήταν ακριβώς το αντίθετο, αφού εκείνοι που θα έβγαιναν ωφελημένοι από αυτά τα μέτρα, είχαν ήδη συσπειρωθεί γύρω από τον Γιέλτσιν. Κάτι που θα έπρεπε να είχε καταλάβει αν, εκτός από άμυαλος, δεν ήταν και τυφλός. Διότι μόνον ως τυφλός δικαιολογείται το ότι δεν είδε σύσσωμη την δύση να υποδέχεται τις εξαγγελίες του πανηγυρίζοντας για την τελική νίκη τού καπιταλισμού επί του κομμουνισμού και κάνοντας λόγο για το "τέλος της ιστορίας" ενώ μόνον ένας άμυαλος δεν θα καταλάβαινε ότι κάπου κάνει λάθος όταν στις 12 Ιουνίου ο Γιέλτσιν εκλέχτηκε πρόεδρος της Ρωσσίας. Εν πάση περιπτώσει, τα μέτρα παρουσιάζονται στις 25 Ιουλίου στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ και εγκρίνονται με συντριπτική πλειοψηφία: 385 υπέρ, 15 κατά.
Φυσικά, οι επιλογές τού Γκορμπατσόφ δημιούργησαν τριγμούς στο Κόμμα, όπου δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που αποδοκίμαζαν την απομάκρυνση της ηγεσίας από τις κομμουνιστικές αρχές. Ανάμεσά τους ήσαν παλιά κομματικά στελέχη, στρατιωτικοί και μέλη τής ΚGB (**), όλοι σε ένα καζάνι που έβραζε. Η πίεση τίναξε το καπάκι του καζανιού στις 19 Αυγούστου, όταν όλοι οι παραπάνω πήραν την απόφαση να επαναστατήσουν και να ανατρέψουν τον Γκορμπατσόφ. Δυστυχώς για τους "επαναστάτες", αυτή την φορά δεν υπήρχε μεταξύ τους Λένιν για να οργανώσει τα πράγματα και το κίνημα εξελίχθηκε σε πραξικόπημα-οπερέττα. Οι κινηματίες κατάφεραν μεν να απομονώσουν τον Γκορμπατσόφ στην ντάτσια του στην Κριμαία αλλά απέτυχαν τόσο στο να πάρουν με το μέρος τους τον στρατό όσο και στο να καταλάβουν το κοινοβούλιο. Δυο μέρες αργότερα, όλα θα τελείωναν με την σύλληψη των "επαναστατών". Στις 22 του μηνός, ο Γκορμπατσόφ θα επέστρεφε στην θέση του.
Ο Γιέλτσιν δεν έχασε την ευκαιρία που του πρόσφερε εκείνο το τριήμερο. Μπροστά σε τηλεοπτικές κάμερες και φωτογραφικούς φακούς βγήκε στον δρόμο μαζί με τον "λαό που αγωνιζόταν για την δημοκρατία", στήθηκε μπροστά σε ένα άρμα των κινηματιών κι έδωσε το χέρι στον Γκορμπατσόφ δήθεν για να τον αποκαταστήσει στην εξουσία. Με δυο λόγια, έγινε λαϊκός ήρωας. Εκείνη την στιγμή, ο τυχοδιώκτης Μπόρις πετύχαινε τον σκοπό του: γινόταν ο ισχυρότερος άνδρας τής Ρωσσίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Ο μεγάλος του αντίπαλος δεν θα συνερχόταν ποτέ από το σοκ που του προκάλεσε το κίνημα.
Κι ενώ ο Γκορμπατσόφ βρίσκεται σε κατάσταση ζάλης, ο ισχυροποιημένος Γιέλτσιν αποφασίζει να του επιφέρει το αποφασιστικό χτύπημα. Στις 23 Αυγούστου, οι δυο αντίπαλοι συναντιούνται στην συνεδρίαση του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ, η οποία μεταδίδεται απ' ευθείας από την κρατική τηλεόραση και από το... CNN (!). Εκεί, ο Γιέλτσιν εξευτελίζει τον Γκορμπατσόφ, υποχρεώνοντάς τον να διαβάσει τα πρακτικά τού υπουργικού συμβουλίου τής 19ης του μηνός, όπου αποφασίζεται η εκδήλωση του κινήματος εκείνης της ημέρας. Μόλις ο Γκορμπατσόφ ολοκληρώνει την ανάγνωση, ο Γιέλτσιν παίρνει ένα χαρτί και, ως πρόεδρος της Ρωσσίας, υπογράφει επί τόπου διάταγμα με το οποίο θέτει εκτός νόμου το ΚΚΣΕ σε ολόκληρη την ρωσσική επικράτεια και ανακηρύσσει τον εαυτό του ανώτατο διοικητή όλων των μονάδων στρατού, αστυνομίας και KGB που βρίσκονται σε ρωσσικό έδαφος. Παράλληλα, απαιτεί από τον Γκορμπατσόφ να διαλύσει την σοβιετική κυβέρνηση (είχε ορκιστεί την προηγούμενη μέρα!) και να φτιάξει άλλη, σε συνεννόηση μαζί του.
Ο εξουθενωμένος Γκορμπατσόφ καταρρέει. Την επόμενη μέρα, αφού συστήνει νέα κυβέρνηση, σύμφωνη με τις υποδείξεις τού Γιέλτσιν, παραιτείται από την θέση τού Γενικού Γραμματέα τού ΚΚΣΕ και ταυτόχρονα, ως πρόεδρος της ΕΣΣΔ, υπογράφει διάταγμα με το οποίο θέτει εκτός νόμου την δράση τού ΚΚΣΕ σε όλες τις επιχειρήσεις και σε όλον τον κρατικό μηχανισμό. Για ένα κόμμα που η ύπαρξή του είναι συνυφασμένη με την παρουσία και την δράση του στους χώρους δουλειάς, το διάταγμα Γκορμπατσόφ δεν είναι τίποτε λιγώτερο από δολοφονία.
Κάπως έτσι, από τις 24 Αυγούστου 1991, βγαίνει από την μέση και το τελευταίο εμπόδιο για τα κοράκια τής δύσης. Τώρα μπορούν να εφορμήσουν. Ο Γιέλτσιν έδωσε εξετάσεις και τις πέρασε επιτυχώς. Ο Καμντεσσύ μπορεί πλέον να θέσει το ΔΝΤ σε κίνηση.
---------------------------------------------------
(*) Την άνοιξη του 1989, το Κομμουνιστικό Κόμμα αποφάσισε να καταργήσει το άρθρο 6 τού σοβιετικού συντάγματος, το οποίο όριζε ότι την εξουσία ασκεί ο λαός μέσω του κόμματος, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τον πολυκομματισμό. Την επόμενη χρονιά εμφανίστηκαν τα πρώτα κόμματα, με ισχυρότερο των οποίων την "Δημοκρατική Ρωσσία" τού Γιέλτσιν, ο οποίος ξαναβγήκε από τα αζήτητα στο προσκήνιο μ' αυτόν τον τρόπο.
(**) Μερικά ονόματα: Γκεννάντυ Γιανάεφ (αντιπρόεδρος ΕΣΣΔ), Βάλεντιν Παβλόφ (πρωθυπουργός ΕΣΣΔ), Βλάντιμιρ Κρυούτσκοφ (αρχηγός KGB), Ντμίτρυ Γιαζόφ (υπουργός άμυνας ΕΣΣΔ), Μπόρις Πούγκο (υπουργός εσωτερικών ΕΣΣΔ), Αλιέκ Μπακλανόφ (πρώην υπουργός εξερεύνησης διαστήματος), Βασίλυ Σταρόντουμπτσεφ (πρόεδρος Ένωσης Αγροτών) κλπ
Με την υποστολή τής κόκκινης σημαίας από το Κρεμλίνο, πέρασαν οριστικά στο παρελθόν η ΕΣΣΔ και το 1991, μια χρονιά καταστροφική για την οικονομία της χώρας. Μέσα σ' αυτή την χρονιά, ο -κάποτε αμελητέος- πληθωρισμός άγγιξε το 100%, το ΑΕΠ γνώρισε πρωτοφανή υποχώρηση κατά 17% και οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά 57%. Αξιοσημείωτο, επίσης, είναι ότι οι εισαγωγές από τις χώρες του ανατολικού μπλοκ μειώθηκαν κατά διπλάσιο σχεδόν ποσοστό σε σχέση με τις εισαγωγές από καπιταλιστικές χώρες (63% έναντι 32%) ενώ ολοκληρώθηκαν μόλις τρία από τα 237 κρατικά έργα, λόγω δραστικών περικοπών τού προγράμματος δημοσίων επενδύσεων. Παράλληλα, η κακή σοδειά σε συνδυασμό με την απόκρυψη αγαθών για κερδοσκοπικούς λόγους είχε υποχρεώσει τις τελευταίες σοβιετικές κυβερνήσεις να επαναφέρουν τα κουπόνια σίτισης, κάτι που κάθε άλλο παρά κατεύναζε την λαϊκή δυσαρέσκεια.
Στο μεταξύ, ο Γιέλτσιν έχει τοποθετήσει ως υπουργό οικονομίας και οικονομικών τον φιλόδοξο τριανταπεντάχρονο οικονομολόγο Γιεγκόρ Γκαϊντάρ, ο οποίος μέσα σε μια νύχτα αποχώρησε από το κομμουνιστικό κόμμα, εντάχθηκε στην "Δημοκρατική Ρωσσία" και δήλωσε θαυμαστής τού Φρήντμαν. Ο Γκαϊντάρ ανέλαβε τις επαφές με το ΔΝΤ, ενημερώθηκε για την μελέτη και τις οδηγίες τού Ταμείου και ανέλαβε να προετοιμάσει τον ασθενή για την "θεραπεία-σοκ" που τον περίμενε. Η δουλειά του ήταν αποτελεσματική: την παραμονή τής πρωτοχρονιάς τού 1992 κατέβηκε η κόκκινη σημαία από το Κρεμλίνο, την επομένη της πρωτοχρονιάς ο Γέλτσιν υπέγραφε μνημόνιο συνεργασίας τής Ρωσσίας με το ΔΝΤ, αποδεχόμενος πλήρως την θεραπεία.
Ο Καμντεσσύ έστειλε αμέσως στην Μόσχα τον χιλιανό οικονομολόγο Αουγκούστο Λόπεζ Κλάρος, έναν θιασώτη τού φρηντμανικού νεοφιλελευθερισμού. Ο Λόπεζ Κλάρος είχε διατελέσει καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Σαντιάγο την περίοδο 1982-1984 (επί Πινοτσέτ), ένα πανεπιστήμιο που είχε γίνει γνωστό ως "στέγη των παιδιών τού Σικάγου" ("Ανατομία...", κεφ. 13). Αξίζει να σημειώσουμε ότι αργότερα διετέλεσε εκτελεστικός διευθυντής στην Λέμαν Μπράδερς (η τράπεζα της οποίας η κατάρρευση προκάλεσε την έκρηξη της παρούσας παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης) και τώρα είναι ένας από τους διευθυντές τής Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η επιλογή τού Καμντεσσύ δεν ήταν τυχαία. Εκείνη την εποχή, ο Λόπεζ Κλάρος είχε τοποθετηθεί από τον Πινοτσέτ ως επί κεφαλής μιας ομάδας ερευνητών οι οποίοι μελετούσαν την εφαρμογή μιας σειράς νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων του συστήματος κοινωνικών παροχών τής Χιλής. Οι νεοφιλελεύθερες απόψεις τού κυρίου καθηγητού δεν ήσαν κρυφές. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1994 έδωσε μια περισπούδαστη διάλεξη στην Σόφια, με τίτλο "Προβλήματα μετάβασης από τον Ολοκληρωτισμό στην Δημοκρατία", όπου επανέλαβε μία από τις βασικές δοξασίες τού Φρήντμαν: για να χτιστεί ένα καλύτερο αύριο, πρέπει να κατεδαφιστεί πλήρως το παρόν. Αυτή ακριβώς την κατεδάφιση έβαλε σε εφαρμογή στην Ρωσσία ο Λόπεζ Κλάρος, ως εκπρόσωπος του ΔΝΤ.
Στην αρχή, ο ρώσσος αναπληρωτής πρωθυπουργός Γκεννάντυ Μπουρμπούλις (ο Γιέλτσιν, εκτός από πρόεδρος της χώρας, είχε κρατήσει για τον εαυτό του και το οφφίτσιο του πρωθυπουργού) έδειχνε απρόθυμος στο να υλοποιήσει τις εντολές τού ΔΝΤ. Το χειρότερο ήταν ότι τις ίδιες αναστολές είχαν και άλλα μέλη τού κυβερνητικού επιτελείου. Τότε ο Λόπεζ Κλάρος διαμήνυσε ευθέως στην ρωσσική κυβέρνηση ότι το Ταμείο θα απαιτήσει αμέσως την εξόφληση όλων των ρωσσικών χρεών αν δεν τηρηθούν οι συμφωνίες τού μνημονίου. Το ΔΝΤ έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στην άμεση εφαρμογή τεσσάρων μέτρων: πλήρης κατάργηση όλων των επιδοτήσεων στην αγροτική παραγωγή, δραστική περικοπή των εξοπλιστικών δαπανών, άμεση απελευθέρωση των τιμών προϊόντων και υπηρεσιών, επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων.
Ο Γιέλτσιν πήρε το μήνυμα και απομάκρυνε αμέσως τον διστακτικό Μπουρμπούλις. Στην θέση του τοποθέτησε τον πλέον κατάλληλο γι' αυτή την δουλειά: τον Γιεγκόρ Γκαϊντάρ, έναν από τους εμπνευστές τής συμφωνίας τής Μπελοβέζας και τόσο φανατικό υπέρμαχο του νεοφιλελευθερισμού ώστε σύντομα απέκτησε το προσωνύμιο "δόκτωρ σοκ". Σαν έτοιμος από καιρό, ο Γκαϊντάρ συνεργάστηκε άψογα με τον Λόπεζ Κλάρος και η θεραπεία μπήκε αμέσως σε εφαρμογή. Αν και είδαμε τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας αναλυτικά στην "Ανατομία...", έχουμε να προσθέσουμε εδώ δυο-τρία πραγματάκια, ιδιαίτερα σημαντικά για την εξέλιξη της ιστορίας που διηγούμαστε.
Μόνο κατά το 1992, η εφαρμογή των μέτρων που επέβαλε το ΔΝΤ ήταν καταστροφική (πιο σωστά: εξοντωτική) για την συντριπτική πλειοψηφία των απλών πολιτών. Η κατάργηση τόσο του ελέγχου των τιμών όσο και των επιδοτήσεων σε μια μέχρι χτες κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία προκάλεσε πληθωριστική έκρηξη: γάλα 4.800%, αβγά 1.900%, ψωμί 4.300%, πετρέλαιο 3.323%, ηλεκτρικό ρεύμα 2.675%, σιδηρομεταλλουργικά προϊόντα 3.085%... Σε μια χώρα μαθημένη σε μηδενικό ή σχεδόν μηδενικό πληθωρισμό, η χρονιά έκλεισε με τον πληθωρισμό να ξεπερνάει τις δυόμισυ χιλιάδες ποσοστιαίες μονάδες σε ετήσια βάση! (*)
Φυσικά, με τον τιμάριθμο να ανεβαίνει κατά 40-50% κάθε βδομάδα, το βιοτικό επίπεδο του λαού κατέρρευσε ολοσχερώς. Μέσα σε τέσσερα χρόνια ΔΝΤικής δράσης, το ΑΕΠ γκρεμίστηκε κατά 42% και χάθηκαν η μισή βιομηχανική παραγωγή και το ένα τρίτο της αγροτικής. Στο μεταξύ, με πρόσχημα τις "αξιολογήσεις" (όπως θα λέγαμε σήμερα), το Ταμείο καθυστερούσε την εκταμίευση δανείων, με αποτέλεσμα η κεντρική τράπεζα της Ρωσσίας να εκδίδει συνεχώς νέο χρήμα, κάτι που οπωσδήποτε ενίσχυε την πληθωριστική έκρηξη. Μια έκρηξη η οποία, βεβαίως, προκάλεσε ένα τσουνάμι που σάρωσε σε ελάχιστο χρόνο όλες τις οικονομίες των λαϊκών στρωμάτων, καταδικάζοντας την πλειοψηφία των πολιτών σε ακραία φτώχεια.
Πριν κλείσουμε το σημερινό κείμενο, επιβάλλεται να σημειώσουμε και μια άλλη πλευρά αυτής τής τεράστιας καταστροφής. Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός σε συνδυασμό με την κατάρρευση της εγχώριας ζήτησης έφερε τους αγρότες σε αδιέξοδο. Με τις τιμές των γεωργικών μηχανημάτων, των λιπασμάτων και των λοιπών αγροεφοδίων να εκτοξεύονται χωρίς ο κόσμος να έχει δυνατότητα να πληρώσει αντίστοιχα αυξημένες τιμές στα προϊόντα, δεκάδες χιλιάδες αγροτών εγκατέλειψαν τα χωράφια τους και μετακινήθηκαν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα για να αναζητήσουν στον ήλιο μοίρα. Υπολογίζεται ότι κατά την τετραετία 1991-1994 ερήμωσαν περισσότεροι από 17.000 οικισμοί σε ολόκληρη την Ρωσσία.
-----------------------------------------------
(*) Ενδιαφέροντα στοιχεία για τον πληθωρισμό στην Ρωσσία εκείνης της περιόδου στο: Vladimir Titkov & Andreas Wörgötter, "Inflation in the Russian Federation: Dynamics and Causes", Βιέννη, Απρίλιος 1994
Στο μεταξύ, ο Γιέλτσιν έχει τοποθετήσει ως υπουργό οικονομίας και οικονομικών τον φιλόδοξο τριανταπεντάχρονο οικονομολόγο Γιεγκόρ Γκαϊντάρ, ο οποίος μέσα σε μια νύχτα αποχώρησε από το κομμουνιστικό κόμμα, εντάχθηκε στην "Δημοκρατική Ρωσσία" και δήλωσε θαυμαστής τού Φρήντμαν. Ο Γκαϊντάρ ανέλαβε τις επαφές με το ΔΝΤ, ενημερώθηκε για την μελέτη και τις οδηγίες τού Ταμείου και ανέλαβε να προετοιμάσει τον ασθενή για την "θεραπεία-σοκ" που τον περίμενε. Η δουλειά του ήταν αποτελεσματική: την παραμονή τής πρωτοχρονιάς τού 1992 κατέβηκε η κόκκινη σημαία από το Κρεμλίνο, την επομένη της πρωτοχρονιάς ο Γέλτσιν υπέγραφε μνημόνιο συνεργασίας τής Ρωσσίας με το ΔΝΤ, αποδεχόμενος πλήρως την θεραπεία.
Ο Καμντεσσύ έστειλε αμέσως στην Μόσχα τον χιλιανό οικονομολόγο Αουγκούστο Λόπεζ Κλάρος, έναν θιασώτη τού φρηντμανικού νεοφιλελευθερισμού. Ο Λόπεζ Κλάρος είχε διατελέσει καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Σαντιάγο την περίοδο 1982-1984 (επί Πινοτσέτ), ένα πανεπιστήμιο που είχε γίνει γνωστό ως "στέγη των παιδιών τού Σικάγου" ("Ανατομία...", κεφ. 13). Αξίζει να σημειώσουμε ότι αργότερα διετέλεσε εκτελεστικός διευθυντής στην Λέμαν Μπράδερς (η τράπεζα της οποίας η κατάρρευση προκάλεσε την έκρηξη της παρούσας παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης) και τώρα είναι ένας από τους διευθυντές τής Παγκόσμιας Τράπεζας.Η επιλογή τού Καμντεσσύ δεν ήταν τυχαία. Εκείνη την εποχή, ο Λόπεζ Κλάρος είχε τοποθετηθεί από τον Πινοτσέτ ως επί κεφαλής μιας ομάδας ερευνητών οι οποίοι μελετούσαν την εφαρμογή μιας σειράς νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων του συστήματος κοινωνικών παροχών τής Χιλής. Οι νεοφιλελεύθερες απόψεις τού κυρίου καθηγητού δεν ήσαν κρυφές. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1994 έδωσε μια περισπούδαστη διάλεξη στην Σόφια, με τίτλο "Προβλήματα μετάβασης από τον Ολοκληρωτισμό στην Δημοκρατία", όπου επανέλαβε μία από τις βασικές δοξασίες τού Φρήντμαν: για να χτιστεί ένα καλύτερο αύριο, πρέπει να κατεδαφιστεί πλήρως το παρόν. Αυτή ακριβώς την κατεδάφιση έβαλε σε εφαρμογή στην Ρωσσία ο Λόπεζ Κλάρος, ως εκπρόσωπος του ΔΝΤ.
Στην αρχή, ο ρώσσος αναπληρωτής πρωθυπουργός Γκεννάντυ Μπουρμπούλις (ο Γιέλτσιν, εκτός από πρόεδρος της χώρας, είχε κρατήσει για τον εαυτό του και το οφφίτσιο του πρωθυπουργού) έδειχνε απρόθυμος στο να υλοποιήσει τις εντολές τού ΔΝΤ. Το χειρότερο ήταν ότι τις ίδιες αναστολές είχαν και άλλα μέλη τού κυβερνητικού επιτελείου. Τότε ο Λόπεζ Κλάρος διαμήνυσε ευθέως στην ρωσσική κυβέρνηση ότι το Ταμείο θα απαιτήσει αμέσως την εξόφληση όλων των ρωσσικών χρεών αν δεν τηρηθούν οι συμφωνίες τού μνημονίου. Το ΔΝΤ έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στην άμεση εφαρμογή τεσσάρων μέτρων: πλήρης κατάργηση όλων των επιδοτήσεων στην αγροτική παραγωγή, δραστική περικοπή των εξοπλιστικών δαπανών, άμεση απελευθέρωση των τιμών προϊόντων και υπηρεσιών, επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων.
Ο Γιέλτσιν πήρε το μήνυμα και απομάκρυνε αμέσως τον διστακτικό Μπουρμπούλις. Στην θέση του τοποθέτησε τον πλέον κατάλληλο γι' αυτή την δουλειά: τον Γιεγκόρ Γκαϊντάρ, έναν από τους εμπνευστές τής συμφωνίας τής Μπελοβέζας και τόσο φανατικό υπέρμαχο του νεοφιλελευθερισμού ώστε σύντομα απέκτησε το προσωνύμιο "δόκτωρ σοκ". Σαν έτοιμος από καιρό, ο Γκαϊντάρ συνεργάστηκε άψογα με τον Λόπεζ Κλάρος και η θεραπεία μπήκε αμέσως σε εφαρμογή. Αν και είδαμε τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας αναλυτικά στην "Ανατομία...", έχουμε να προσθέσουμε εδώ δυο-τρία πραγματάκια, ιδιαίτερα σημαντικά για την εξέλιξη της ιστορίας που διηγούμαστε.
Μόνο κατά το 1992, η εφαρμογή των μέτρων που επέβαλε το ΔΝΤ ήταν καταστροφική (πιο σωστά: εξοντωτική) για την συντριπτική πλειοψηφία των απλών πολιτών. Η κατάργηση τόσο του ελέγχου των τιμών όσο και των επιδοτήσεων σε μια μέχρι χτες κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία προκάλεσε πληθωριστική έκρηξη: γάλα 4.800%, αβγά 1.900%, ψωμί 4.300%, πετρέλαιο 3.323%, ηλεκτρικό ρεύμα 2.675%, σιδηρομεταλλουργικά προϊόντα 3.085%... Σε μια χώρα μαθημένη σε μηδενικό ή σχεδόν μηδενικό πληθωρισμό, η χρονιά έκλεισε με τον πληθωρισμό να ξεπερνάει τις δυόμισυ χιλιάδες ποσοστιαίες μονάδες σε ετήσια βάση! (*)
Φυσικά, με τον τιμάριθμο να ανεβαίνει κατά 40-50% κάθε βδομάδα, το βιοτικό επίπεδο του λαού κατέρρευσε ολοσχερώς. Μέσα σε τέσσερα χρόνια ΔΝΤικής δράσης, το ΑΕΠ γκρεμίστηκε κατά 42% και χάθηκαν η μισή βιομηχανική παραγωγή και το ένα τρίτο της αγροτικής. Στο μεταξύ, με πρόσχημα τις "αξιολογήσεις" (όπως θα λέγαμε σήμερα), το Ταμείο καθυστερούσε την εκταμίευση δανείων, με αποτέλεσμα η κεντρική τράπεζα της Ρωσσίας να εκδίδει συνεχώς νέο χρήμα, κάτι που οπωσδήποτε ενίσχυε την πληθωριστική έκρηξη. Μια έκρηξη η οποία, βεβαίως, προκάλεσε ένα τσουνάμι που σάρωσε σε ελάχιστο χρόνο όλες τις οικονομίες των λαϊκών στρωμάτων, καταδικάζοντας την πλειοψηφία των πολιτών σε ακραία φτώχεια.
Πριν κλείσουμε το σημερινό κείμενο, επιβάλλεται να σημειώσουμε και μια άλλη πλευρά αυτής τής τεράστιας καταστροφής. Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός σε συνδυασμό με την κατάρρευση της εγχώριας ζήτησης έφερε τους αγρότες σε αδιέξοδο. Με τις τιμές των γεωργικών μηχανημάτων, των λιπασμάτων και των λοιπών αγροεφοδίων να εκτοξεύονται χωρίς ο κόσμος να έχει δυνατότητα να πληρώσει αντίστοιχα αυξημένες τιμές στα προϊόντα, δεκάδες χιλιάδες αγροτών εγκατέλειψαν τα χωράφια τους και μετακινήθηκαν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα για να αναζητήσουν στον ήλιο μοίρα. Υπολογίζεται ότι κατά την τετραετία 1991-1994 ερήμωσαν περισσότεροι από 17.000 οικισμοί σε ολόκληρη την Ρωσσία.
-----------------------------------------------
(*) Ενδιαφέροντα στοιχεία για τον πληθωρισμό στην Ρωσσία εκείνης της περιόδου στο: Vladimir Titkov & Andreas Wörgötter, "Inflation in the Russian Federation: Dynamics and Causes", Βιέννη, Απρίλιος 1994
Οι ολιγάρχες
Στο 40ο κεφάλαιο της "Ανατομίας..." είδαμε αναλυτικά το πλιάτσικο που έγινε στην περιουσία που είχε φτιάξει ο σοβιετικός λαός, με πρόσχημα ότι το ΔΝΤ απαιτούσε ιδιωτικοποιήσεις. Οι κερδοφόρες μονάδες ξεπουλήθηκαν μπιρ-παρά και οι ζημιογόνες κομματιάστηκαν έτσι ώστε τα καλά κομμάτια να πουληθούν ευκολώτερα και τα κακά κομμάτια είτε να "εξυγιανθούν" πριν πουληθούν είτε, απλώς, να κλείσουν. Εκτός από τον Γιέλτσιν και τον Γκαϊντάρ, το κόλπο των ιδιωτικοποιήσεων είχε άλλους δυο εξαιρετικούς οργανωτές: τον Ανατόλυ Τσουμπάις (δεύτερος αναπληρωτής πρωθυπουργός, γνωστός ως Τζίντζερ, από το χρώμα των μαλλιών του) και τον Βικτόρ Τσερνομύρντιν (πρώτος αναπληρωτής πρωθυπουργός και κατόπιν πρωθυπουργός).
Στο πλιάτσικο πρωτοστάτησαν δυο λογιών τυχοδιώκτες. Από την μια, πρώην χαμηλόβαθμα στελέχη τού κομμουνιστικού κόμματος κι από την άλλη επίδοξα αφεντικά τής αναδυόμενης ρωσσικής μαφίας, τα οποία είχαν τις πλάτες κάποιων άλλων πρώην στελεχών τού κόμματος, κυρίως υψηλόβαθμων. Όλοι αυτοί οι τυχοδιώκτες είχαν ένα κοινό γνώρισμα: δρούσαν εν γνώσει τού Γιέλτσιν, είτε με τις ευλογίες του είτε με την ανοχή του. Έτσι, μια δράκα ασήμαντα ως χτες ανθρωπάκια, κατά κανόνα αμόρφωτα και άξεστα, κατάφεραν μέσα σε μια πενταετία να καρπωθούν κρατική περιουσία ύψους εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολλαρίων (*). Αυτά τα ελεεινά ανθρωπάκια έγιναν βαθύπλουτα σε μηδέν χρόνο και απέκτησαν τον χαρακτηρισμό ολιγάρχες, αν και στην καθομιλουμένη αναφέρονταν περισσότερο ως κλεπτοκράτες. Τα πιο διάσημα ονόματα εξ αυτών ήσαν οι Πυοτρ Άβεν, Βλάντιμιρ Βινιογκραντόφ, Βλάντιμιρ Γκουσίνσκυ, Βίταλυ Μάλκιν, Μπόρις Μπερεζόφσκυ, Βλάντιμιρ Πότανιν, Αλεκσάντρ Σμόλενσκυ, Μιχαήλ Φρίντμαν (μόλις 25 ετών τότε!), Μιχαήλ Χανταρκόφσκυ κλπ.
Οι προαναφερθέντες ολιγάρχες αναδείχτηκαν και μεγαλούργησαν επί Γιέλτσιν. Μερικά χρόνια αργότερα, επί Πούτιν, τους περισσότερους τους έφαγε το μαύρο σκοτάδι. Για την ακρίβεια, δεν τους έφαγε το μαύρο σκοτάδι αλλά ο Πούτιν, επειδή αυτά τα ανθρωπάκια είχαν καβαλλήσει τόσο πολύ το καλάμι ώστε πίστεψαν πως μπορούσαν να τον κοντράρουν. Οι μόνοι που επιβίωσαν ήσαν ο Άβεν, ο Μάλκιν, ο Πότανιν κι ο Φρίντμαν. Όμως, επί προεδρίας τού πρώην καγκεμπίτη Πούτιν αναδείχθηκε νέο αίμα στον χώρο: Βάγκιτ Αλεκπερόφ, Ρομάν Αμπραμόβιτς, Αλεκσάντρ Αμπραμόφ, Βικτόρ Βέκσελμπεργκ, Γιούρι Κόβαλτσουκ, Βλάντιμιρ Λιτβινιένκο, Λεονίντ Μίχελσον, Λεόναρντ Μπλαβάτνικ, Αλιέκ Ντεριπάσκα, Άλισερ Ουσμανόφ, Μιχαήλ Πρόχιεριεφ, Αρκάντυ Ρότενμπεργκ, Ντμίτρι Ριμπόλιοβλιεφ (ο σημερινός ιδιοκτήτης τού Σκορπιού), Γιεβγιένυ Σβίντλερ κλπ. Την ώρα που πέθαινε η ΕΣΣΔ ελάχιστοι απ' όλους αυτούς τους ολιγάρχες, γιελτσινικούς και πουτινικούς, είχαν κλείσει τα τριάντα τους χρόνια.
Το πλιάτσικο που έκαναν οι ολιγάρχες ήταν τόσο απροκάλυπτο ώστε ακόμη και κυβερνητικά στελέχη των ΗΠΑ μίλησαν για λεηλασία. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο μεταφέρθηκε ασύλληπτος πλούτος εκτός Ρωσσίας, υποχρεώνοντας την χώρα να αυξήσει τον δανεισμό της από το ΔΝΤ σε επίπεδα τέτοια ώστε το δημόσιο χρέος εκτοξεύθηκε πάνω από το 100% του ΑΕΠ. Τώρα πλέον, η κάποτε περήφανη Ρωσσία είχε δεθεί για τα καλά στο άρμα όχι μόνο του Ταμείου αλλά και του "κλαμπ του Λονδίνου" και του "κλαμπ του Παρισιού" (**).
Φυσικά, ο πλούτος που συγκέντρωσαν οι ολιγάρχες έλειψε από τον λαό (από ποιόν άλλον;). Οι απομυζημένες κρατικές δομές κατέρρευσαν στο σύνολό τους. Οι μισθοί και οι συντάξεις όχι μόνο περικόπηκαν δραστικά αλλά καταβάλλονταν με όλο και μεγαλύτερη -ενίοτε δε και πολύμηνη- καθυστέρηση. Το σύστημα υγείας παραδόθηκε πλήρως σε ιδιώτες, καθιστώντας την περίθαλψη απρόσιτη στα λαϊκά στρώματα καθώς οι τιμές των ιατρικών υπηρεσιών αλλά και των φαρμάκων απογειώθηκαν, με αποτέλεσμα να αρχίσουν να θερίζουν θανατηφόρες ασθένειες που σχεδόν είχαν εξαφανιστεί (για παράδειγμα, το 1994 εμφανίστηκαν σχεδόν διπλάσια κρούσματα φυματίωσης σε σχέση με το 1991).
Μπορεί τα παραπάνω στοιχεία να προκαλούν ανατριχίλα (ειδικά αν ιδωθούν ως συμπληρωματικά όσων αναφέρουμε στην "Ανατομία...") αλλά η καταστροφικώτερη επίπτωση που προκάλεσε η επέμβαση του ΔΝΤ στο αιμάσσον ρωσσικό κορμί είναι -κατά την γνώμη μου- άλλη. Αναφέρομαι σε μια επίπτωση που έκανε ήδη την εμφάνισή της και στην χώρα μας, όπως αναφέραμε τις προάλλες και αυτή δεν είναι άλλη από την μείωση του πληθυσμού.
Πράγματι, ο πληθυσμός τής Ρωσσίας μειωνόταν κάθε χρόνο από το 1991 και επί μια εικοσαετία, δείχνοντας σημάδια σταθεροποίησης μόλις τα πέντε τελευταία χρόνια. Αυτή η μείωση οφείλεται στο ότι κατά την μετασοβιετική περίοδο οι ρώσσοι πεθαίνουν νωρίτερα και γεννούν λιγώτερο. Το προσδόκιμο ζωής το 1994 υπολογίστηκε στα 64,4 χρόνια (άνδρες 58,4 - γυναίκες 72,1) από 69,4 που ήταν το 1988 (άνδρες 63,3 - γυναίκες 74,4) ενώ παράλληλα, οι γεννήσεις σημείωσαν κατακόρυφη πτώση σε ποσοστό πάνω από 50%: "Μεταξύ 1987 και 1993, ο αριθμός των γεννήσεων στη Ρωσία κατακρημνίστηκε από 2,5 σε 1,4 εκατομμύρια και τελικά καταβαραθρώθηκε στο 1,2 εκατομμύριο το 1999" (***). Ακόμη και σήμερα, παρ' ότι οι δείκτες δείχνουν να έχουν καλυτερέψει (κυρίως λόγω των μεταναστών που έχουν εισρεύσει κατά την τελευταία πενταετία), υπολογίζεται ότι ο μέσος όρος ηλικίας του πληθυσμού θα συνεχίσει να αυξάνεται τουλάχιστον ως το 2025, με ρυθμό 2 ημέρες κάθε εβδομάδα.
 |
| 9/4/1998, διαδήλωση στο Πέρεσλαβλ, 130 χλμ. ΒΑ της Μόσχας, με πλακάτ "Τζίντζερ, στον πάγκο", "Γιέλτσιν παραιτήσου", "Εμείς δεν σε πιστεύουμε κύριε πρόεδρε Γιέλτσιν". Πιο πίσω, πανώ "Γιέλτσιν Τσερνομύρντιν κάτω!" |
Με το να λέμε ότι μέσα στην πρώτη μετασοβιετική της δεκαετία η Ρωσσία είδε τον πληθυσμό της να μειώνεται κατά 700.000 άτομα ετησίως ή ότι στην 35ετία μέχρι το 2025 θα σημειωθούν τουλάχιστον είκοσι εκατομμύρια θάνατοι περισσότεροι από γεννήσεις δεν αναφερόμαστε σε ένα στατιστικό στοιχείο απλώς. Πρόκειται για πραγματική καταστροφή, η οποία είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι πλήττει όποια χώρα πέσει στα δόντια τού ΔΝΤ (****). Στο μεταξύ, ο ολιγάρχης Βάλερυ Κόγκαν μπορεί άνετα να μοιράζει τέσσερα εκατομμύρια ευρώ σε Μαράια Κάρεϋ και Έλτον Τζον ως αμοιβή για να τραγουδήσουν στον γάμο τής εγγονής του...
------------------------------------------------
(*) Υπολογίζεται ότι το 1998 οι ρωσσικές καταθέσεις στο εξωτερικό ξεπερνούσαν τα 500 δισ.(**) Το "κλαμπ του Παρισιού" ρυθμίζει τα χρέη ανάμεσα σε κράτη ενώ το "κλαμπ του Λονδίνου" τα χρέη ανάμεσα σε κράτη και ιδιώτες.
(***) Νίκολας Έμπερσταντ, "Η αρκούδα που πεθαίνει - Η δημογραφική συμφορά της Ρωσίας", Foreign Affairs, 7/2/2012.
(****) Στο ιστολόγιο έχουμε ήδη μιλήσει εκτενώς για την μείωση του πληθυσμού σε Πορτογαλία ("Καπιταλιστική γενοκτονία") και ενδεικτικά για την Ελλάδα (Υψηλό αφορολόγητο (κι ανεβασμένα γράδα)).
Κι ενώ στο ρωσσικό λεξικό έμπαιναν μερικές άγνωστες ως τότε λέξεις (όπως ανεργία, αβεβαιότητα, ναρκωτικά, άστεγος, επαίτης, σύφιλη κλπ), το ΔΝΤ έκανε σημαία την βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως απόδειξη της ορθότητας των επιλογών του και του ισχυρισμού ότι μετά την σκληρή αλλά απαραίτητη μικρή περίοδο λιτότητας θα ακολουθήσει μόνιμη περίοδος ευημερίας. Φυσικά, το ΔΝΤ παρέλειψε να εξηγήσει στον κόσμο ότι το ισοζύγιο βελτιώθηκε λόγω της κατακόρυφης μείωσης των εισαγωγών, μια απολύτως φυσιολογική συνέπεια της μειωμένης κατανάλωσης που προκλήθηκε από την μεγάλη και διαρκώς ογκούμενη φτώχεια. Δεν χρειάζεται να έχει κανείς διδακτορικό στα οικονομικά για να αντιληφθεί ότι όσο μεγαλώνει η φτώχεια τόσο βελτιώνεται το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μιας χώρας. Άλλωστε, ακριβώς αυτό συμβαίνει και στην Ελλάδα των μνημονίων, όπως φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί:
Η κορωνίδα όλου αυτού του πρόστυχου παιχνιδιού που παίχτηκε στην Ρωσσία από το ΔΝΤ είναι ότι η κοινωνική και οικονομική καταστροφή των πλατειών λαϊκών στρωμάτων παρουσιάστηκε ως μια απαραίτητη διαδικασία για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας και το στέριωμα της ελευθερίας σε μια χώρα σκλάβων που επί εβδομήντα χρόνια κυβερνιόταν απολυταρχικά και ντρόπιαζε τα ανθρώπινα ιδεώδη. Γράφει χαρακτηριστικά γνωστό σούργελο που έχει και το θράσος να παριστάνει τον πανεπιστημιακό (οι υπογραμμίσεις δικές μου):
Αν κάτι εντυπωσιάζει πραγματικά τα τελευταία χρόνια είναι πως ο μετακομμουνιστικός κόσμος, οι χώρες δηλαδή που εξήλθαν ή εξέρχονται από τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό, σημαδεύουν όλο και περισσότερο με την παρουσία τους τις διεθνείς εξελίξεις. Περίπου το ένα τρίτο του πλανήτη, που μέχρι πρότινος βρισκόταν στο περιθώριο, τώρα καταλαμβάνει νέα θέση. Η κατάρρευση του κομμουνισμού σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση έφερε τους πληθυσμούς των χωρών αυτών στο προσκήνιο της παγκόσμιας σκηνής με έναν τρόπο που ξαφνιάζει πολλούς από τους προνομιούχους του Δυτικού κόσμου, αν δεν τους προκαλεί φόβο. Τελικά, από μια παράξενη ειρωνεία της ιστορίας, είναι ο καπιταλισμός που απελευθέρωσε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από τις αλυσίδες τους. (...) Κατάφεραν μέσα σε είκοσι χρόνια κάτι εντυπωσιακό και ίσως πρωτοφανές στη σύγχρονη ιστορία: τη διπλή μετάβαση, δηλαδή την οικοδόμηση μιας οικονομίας της αγοράς πλαισιωμένης ταυτόχρονα από δημοκρατικούς πολιτικούς θεσμούς. Ποτέ άλλοτε δεν συνέβη αυτό ταυτόχρονα, και μάλιστα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Η διαδικασία αυτή αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει ακόμη τεράστιες δυσκολίες και εμπόδια όλων των ειδών: εσωτερικά και διεθνή. Τελικά όμως, η μετακομμουνιστική Ευρώπη αποτελεί ένα θετικό παράδειγμα μετάβασης προς τη δημοκρατία. (*)
Φυσικά, το πώς αντιλαμβανόταν το ΔΝΤ τις έννοιες δημοκρατία, ελευθερία, απολυταρχία και ανθρώπινα ιδεώδη φάνηκε πεντακάθαρα από την στάση που τήρησε όταν ο Γιέλτσιν συγκέντρωσε στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες, βομβάρδισε το ίδιο του το κοινοβούλιο και εξαπέλυσε πόλεμο κατά της Τσετσενίας προκειμένου να δατηρηθεί στην εξουσία. Για όλα αυτά έχουμε μιλήσει αναλυτικά στην "Ανατομία...", όπου σημειώσαμε χαρακτηριστικά ότι αυτό ο "δημοκράτης" ηγέτης αρεσκόταν να αυτοαποκαλείται "Μπόρις Α'", όπως οι αυτοκράτορες.
Τί έκανε τότε το ΔΝΤ; Μα... την δουλειά του! Ο μεν Καμντεσσύ αρνήθηκε να κάνει το παραμικρό σχόλιο για τις πολιτικές επιλογές του Γιέλτσιν, για τον βομβαρδισμό τού κοινοβουλίου και για τον πόλεμο κατά της Τσετσενίας, το δε Ταμείο συνέχισε τις... αξιολογήσεις και τον δανεισμό, δίνοντας ουσιαστική στήριξη στον τυχοδιώκτη φυρερίσκο. Το χρήμα παρεχόταν αφειδώς: 1,5 δισ. δολλάρια το 1994, άλλα 6,4 δισ. το 1995, ακόμη 18,9 δισ. το 1996...
Παρένθεση. Την ίδια με το ΔΝΤ στάση τού τύπου "εμείς δεν ανακατευόμαστε στα εσωτερικά μιας χώρας" κράτησαν (φυσικά!) και οι G7. Πόσο τυχαίο μπορεί να είναι το γεγονός ότι επί μια ολόκληρη οκταετία δεν βρήκαν τίποτε κακό να προσάψουν στον Γιέλτσιν; Παρεμπιπτόντως, ο "Μπόρις Α'" έδωσε την εντολή για τον βομβαρδισμό τού κοινοβουλίου αμέσως μετά την δήλωση του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον ότι στηρίζει τον ρώσσο πρόεδρο στην μάχη του με τους νοσταλγούς τού παρελθόντος. Κλείνει η παρένθεση.
Εννοείται, βεβαίως, ότι κάθε φορά που το Ταμείο έδινε λεφτά, έπαιρνε και κάτι ως αντάλλαγμα. Πότε καμμιά αύξηση των φόρων, πότε καμμιά κατάργηση διάταξης προς όφελος των μονοπωλίων που εγκαθιστούνταν το ένα μετά το άλλο στην χώρα, πότε καμμιά αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης... Μέχρι το τέλος της δεκαετίας θα είχαν μπει όλα τα απαραίτητα θεμέλια για την απρόσκοπτη δράση τού κεφαλαίου και θα είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία καταλήστευσης ενός ολόκληρου λαού. Τότε θα μπορούσε να πεταχτεί κι ο Γιέλτσιν στα σκουπίδια, σαν στιμμένη λεμονόκουπα.
Στην εκπνοή τού 1999, ο καταδικασμένος πλέον στην λαϊκή συνείδηση "Μπόρις Α'" παραδίδει την προεδρία τής χώρας στον μέχρι τότε πρωθυπουργό Βλάντιμιρ Πούτιν και φεύγει, αφήνοντας πίσω του περισσότερους από τους μισούς συμπατριώτες του να ζουν σε συνθήκες φτώχειας, η οποία για έναν στους τέσσερις ρώσσους είναι απόλυτη. Όπως υποστηρίζει ο διευθυντής τού Ινστιτούτου Οικονομίας της ρωσσικής Ακαδημίας Ρουσλάν Γκρίνμπεργκ, η κατάσταση παραμένει τραγική: "Διάφορες μελέτες αποδεικνύουν πως μόνο το 20% του ρωσσικού πληθυσμού ζει άνετα. Για το ήμισυ σχεδόν του πληθυσμού η ζωή είναι απλώς μια μάχη επιβίωσης". Επιβίωση στα ερείπια της λαίλαπας...
Κάπου εδώ πρέπει να αρχίσουμε να γράφουμε τον επίλογο της ιστορίας μας. Στο πρώτο κείμενο αυτής της σειράς σημειώσαμε ότι "η σημερινή κατάσταση στην Ρωσσία θυμίζει πολύ την κατάσταση στην οποία βρέθηκε η Ε.Σ.Σ.Δ. στα τέλη τής δεκαετίας τού '80" και μάλλον δεν είχαμε άδικο. Οι τιμές των καυσίμων έχουν πέσει σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, οι ρωσσικές εξαγωγές σημειώνουν κατακόρυφη μείωση λόγω του εμπάργκο και η ισοτιμία τού ρουβλίου σημειώνει επικίνδυνη πτώση. Το μόνο διαφορετικό χαρακτηριστικό είναι ότι το δημόσιο χρέος διαμορφώνεται σε εντυπωσιακά χαμηλά ποσοστά, σε αντίθεση με το ιδιωτικό χρέος (ιδωτών και επιχειρήσεων) το οποίο έχει εκτιναχθεί, κάτι απολύτως φυσιολογικό αφού σχεδόν τα πάντα στην Ρωσσία έχουν πλέον ιδιωτικοποιηθεί.
Από τα πρωτογενή πλεονάσματα των προηγούμενων χρόνων, η Ρωσσία είχε σχηματίσει μια "καβάντζα", ένα Αποθεματικό Ταμείο, το οποίο είχε ως σκοπό να λειτουργεί ως αποσβεστήρας των κραδασμών που θα δημιουργούσε κάποια οικονομική κρίση. Αυτό το Αποθεματικό Ταμείο άρχισε να ξοδεύει χρήμα από τον Σεπτέμβριο του 2014 αλλά, με την κρίση να μη λέει να αναστραφεί, εκτιμάται ότι μέσα στην χρονιά θα στερέψει, όπως διαμήνυσε ο υπουργός οικονομικών Αντόν Σιλουανόφ. Σ' αυτή την περίπτωση, η κυβέρνηση θα βάλει χέρι στο Ταμείο Εθνικής Πρόνοιας, τα χρήματα του οποίου χρησιμοποιούνται σήμερα για την διάσωση των ρωσσικών τραπεζών (**). Φαίνεται πως τα ερείπια της δεκαετίας τού '90 ακόμη καπνίζουν...
Κλείνουμε με μια παρατήρηση, η οποία προσφέρει άφθονη τροφή για σκέψη. Πριν λίγα χρόνια, η Τουρκία παρουσιαζόταν ως παράδειγμα επιτυχημένης χώρας, η οποία αξιοποίησε την συνδρομή τού ΔΝΤ και έφτιαξε μια οικονομία-υπόδειγμα. Μάλιστα δε, δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που συνέστηναν στους έλληνες να ακολουθήσουν το παράδειγμα των γειτόνων τους (***). Άλλωστε, λόγω εκείνου του "ειδυλλιακού" -λόγω ΔΝΤ- επενδυτικού περιβάλλοντος της Τουρκίας, έσπευσαν να αποκτήσουν η Εθνική Τράπεζα την Finansbank, η Eurobank την Tekfenbank και ο όμιλος Υγεία τα ιδιωτικά νοσοκομεία Safak.
Δυστυχώς για όλους εκείνους τους "καλοθελητές" υπέρμαχους του ΔΝΤ, σήμερα η τουρκική οικονομία βρίσκεται ξανά στην εντατική, αποδεικνύοντας ότι πάλι κάποιος πολλαπλασιαστής τού Ταμείου δεν ήταν σωστός. Προφανώς, οι οικονομολόγοι τού ΔΝΤ είναι επιρρεπείς στα λάθη. Πώς αλλιώς να ερμηνεύσει κανείς το εντυπωσιακό γεγονός ότι στο διάβα των χρόνων έχουν "σώσει" με τις επεμβάσεις τους την Τουρκία... 24 φορές;
------------------------------------------------------------------
(*) Νίκος Μαραντζίδης, "Οι προκλήσεις του μετακομμουνιστικού κόσμου", Καθημερινή, 26/8/2012
(**) Ενδεικτικά, διαβάστε:
- Ζέζα Ζήκου, "Η νέα μικρά Ελλάς, η Τουρκία και το ΔΝΤ...", Καθημερινή, 5/8/2012
- Μαρία Λούκα, "Η Κωνσταντινούπολη μετά το ΔΝΤ", Το Βήμα, 14/11/2012
- Γιώργος Κωνσταντινίδης (καθηγητής Παντείου!), "Η εμπειρία της Τουρκίας από το ΔΝΤ", Το κουτί τής Πανδώρας, 21/5/2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου